Shtëpia e Fëmijës

Fill pas Luftës, në vitin shkollor 1946-47, në Sarandë u çel dhe Shtëpia e Fëmijës. Në të u strehuan 30-40 fëmijë jetimë, pjesa më e madhe pa të dy prindërit. Shumica qenë fëmijë të mbetur të vetëm e pa përkrahje, nga që prindërit u qenë vrarë gjatë Luftës Nacionalçlirimtare si partizanë apo dhe si viktima. Po kishte dhe disa fëmijë që u kishin vdekur prindërit.

Për një periudhë rreth njëzetë vjeçare, deri në vitin 1965, kur për disa vjet kam drejtuar edhe unë në këtë institucion, numri i fëmijëve ka ardhur duke u shtuar, duke arritur mbi 100 fëmijë, tërësisht të moshës shkollore. Ndërsa personeli edukativ nga dy në fillimet e saj arriti në tetë dhe i personelit shërbyes deri në dhjetë.

Këtë institucion, përveç meje, e kanë drejtur në vite të ndryshme Sofia Kushi, Eleni Goroshjani, Agathulla Papanikolla, Seqine Dino, Vangjel Foni, Vangjel Pulla, Lefteri Gaço, Lefter Stefani, Liri Kavo, e të tjerë më pas.

Shtëpia e Fëmijës, në çeljen e saj, e ushtroi aktivitetin në një ndërtesë të bukur, pronë e tregtarit Harallamb Papai, të cilit i qe sekuestruar. Këtu qëndruan fëmijët për gati dhjetë vjet, në kushte të mira, me dhoma të  rregulluara, me një oborr të vogël të rrethuar me mure dhe të sistemuar me gjelbërim e lulishte.

Në vitin 1957 Shtëpia e Fëmijës e Sarandës transferohet në Delvinë. Edhe këtu vendoset në një godinë në hyrje të qytetit, në shtëpinë e Tonidhit, Edhe ky pat qenë tregtar dhe shtëpia i qe sekuestruar. Në këtë godinë qëndruan fëmijët për rreth tre vjet me radhë, deri në vitin 1960. Kjo ndërtesë shërbente vetëm për fjetjen e fëmijëve, sepse mjediset e tjera, si kuzhina, mensa, lavanteria etj., ishin vendosur pranë godinës, në një lokal njëkatësh që më parë kishte shërbyer si restorant. Pajisjet e shtëpisë së fëmijës qenë të mira, si në fjetore dhe në kuzhinë e mencë, por ndjehej ngushtësia, sepse fëmijët qenë shtuar dhe godinat e përshtatura nuk i plotësonin kushtet për jetesë dhe për punën edukative. Mësimet, si dhe në Sarandë, konviktorët i vijonin në shkollën shtatëvjeçare të qytetit, bashkë me fëmijët delvinjotë.

Në Delvinë, si personel mësimor-edukativ kemi qenë unë si drejtor, edukatore Eli Lezo e Kleo Guveli, ekonomate Haxho Kapaj, kuzhiniere Xhevro Ymeri dhe pesë-gjashtë të tjerë në shërbime të ndryshme.

Në vitin 1959 u ndërtua në Sarandë një godinë e re, posaçërisht për t’u vendosur nxënësit jetimë. Shtëpia e re e Fëmijës u ngrit në krye të qytetit, pranë shkollës shtatëvjeçare “Adem Sheme”.

Fëmijët jetimë erdhën përsëri nga Delvina në Sarandë. Tashmë kushtet qenë shumë të mira. Lokali qe i bukur, funksional, me një arkitekturë bashkëkohore dhe kishte një kapacitet për njëqind vetë. Kati i dytë shërbente kryesisht  për fjetjen e fëmijëve, me dhoma të bollshme e të pajisura më së miri me të gjitha shtresat e mbulesat cilësore. Në katin e dytë kishte dhe zyra e mjedise të tjera për veprimtari edukative të fëmijëve, si dhe dhomën e infermierisë, ku punoi për gati 17 vjet edhe Haxhireja, gruaja e Agronit, që nga viti 1964 deri në vitin 1981, kur u transferua në Tiranë. Në katin e parë  ishte salla e studimit dhe mensa, kuzhina, lavanteria dhe mjedise të tjera të nevojshme për një jetë sa më normale, të shëndetshme dhe të kulturuar të fëmijëve.

Shtëpia e re e Fëmijës ishte e rrethuar bukur. Para saj shtrihej një oborr i madh, ku fëmijët jo vetëm kishin kushte për të qëndruar e pushuar, por edhe për të luajtur. Rreth e qark oborrit qenë mbjellë lule e pemë dekorative.

Shtëpia e Fëmijës në Sarandë ka kryer një mision të rëndësishëm humanitar dhe edukativo-mësimor. Ajo u bë qendër strehimi dhe edukimi për fëmijë jetimë apo pa përkrahje jo vetëm nga rrethi i Sarandës, por nga gjithë Shqipëria. Një pjese prej tyre, që nuk kishin kaluar në institucione të tjera jetimore që në moshën foshnjore, u mungonin disa nga shprehitë elementare, si të folurit normal për moshën, shprehitë e sjelljes, të veshjes e të pastrimit, të jetesës në një kolektiv të gjerë etj.

Pikërisht në këto drejtime përqendrohej fillimisht puna e kolektivit edukativ e shërbyes të Shtëpisë së Fëmijës. Personeli zgjidhej me kujdes të posaçëm nga organet arsimore, me aftësi të veçanta e me dashuri për profesionin. Të mos harrojmë se shumicës së fëmijëve u kishte munguar dashuria prindërore, ambienti i ngrohtë familjar, e ndjenin mungesën e nënës e të babait. Shumë prej tyre nuk e dinin prejardhjen, rrënjët e gjakut. Në këto kushte edukatoret dhe gjithë personeli shërbyes silleshin me ta si të ishin prindërit e tyre. Dhe kështu, pak nga pak,  fëmijët e ndjenin veten si në një familje të madhe, ndjenin ngrohtësinë e trajtimit me dashamirësi, ndjenin miqësinë dhe vëllazërinë me njëri-tjetrin. Këtë kujdes tregonte edhe shkolla ku mësonin, me një trajtim të veçantë e dashamirës i trajtonin dhe arsimtarët në klasë, por edhe nxënësit e qytetit, me të cilët  shkonin mirë dhe kishin lidhur miqësi të ngushtë.

Ky trajtim e kjo sjellje prej edukatori e prindi e personelit të Shtëpisë së Fëmijës e të shkollës, miqësia e vëllazëria e lidhur midis tyre e me nxënësit e qytetit, ka qenë, për mendimin tim dhe sipas përvojës sime,  një nga faktorët më kryesorë që kjo shtëpi fëmije të qe shembull në qytetin e Sarandës, por edhe në rang vendi. Kjo qe arsyeja pse qindra nxënës të saj mbaruan jo vetëm shtatë e tetëvjeçaren, por dhe shumë shkolla të mesme e të larta e sot punojnë në të katër anët e vendit.

Vitet e punës sime si drejtor në Shtëpinë e Fëmijës më kanë mbetur përherë në mendje dhe më kanë lënë mbresa të thella e të pashlyeshme. Duke qenë dhe në prag të pensionit, kam punuar me përkushtim e dashuri me ata djem e ato vajza të mrekullueshme, që më shumë më thërrisnin baba e jo drejtor. Shumë prej tyre, të rritur e të shkolluar, të martuar e me fëmijë, më kanë ardhur për vizitë në shtëpi, duke më emocionuar me kujtimet e tyre që, natyrisht, nuk i mbaja mend të gjitha. Ata më kanë shtuar fuqinë dhe jetën në një moshë mjaft të thyer, kur ndodhte që isha edhe  i sëmurë në shtrat.

Janë me dhjetëra letërkëmbimet me ta. Më kanë shkruar dhe u kam kthyer përgjigje të gjithëve, pa harruar për asnjë çast se ata kanë pasur dhe kishin ende nevoje për fjalën time, gjersa më drejtoheshin “I dashur Baba”.  Ja, për shembull, në një letër që më shkruan një ish-nxënëse e Shtëpisë së Fëmijës të Delvinës nga një shkollë e Tiranës, kur unë isha ende drejtor, midis të tjerash, thotë:

                          “I dashur si babai im,

 ...kur isha aty ju kisha si baba dhe ju më kishit si vajzë dhe më keni edukuar. Kurrë nuk do ta harroj edukimin dhe këshillat tuaj dhe të premtoj se unë do të bëhem një vajzë e mirë dhe do të mësoj”.  Dhe kështu ndodhi me të vërtetë.

Mund të them me plot gojën se ato pak vite që punova si drejtor i Shtëpisë së Fëmijës, kanë qenë vitet më emocionuese të jetës sime në arsim. Ata dhjetëra fëmijë të çiltër, me zemër të pastër, që na shikonin e na vlerësonin si prindërit e tyre në atë familje të madhe të përbashkët,  u bënë pjesë e jetës sonë, e kujtimeve njerëzore. Dramat e tyre të trishtuara e në shumicën e rasteve të pazbuluara, ishin edhe dramat tona, ishin një shtysë e fuqishme për t’i trajtuar si fëmijët tanë, për t’i dashur si fëmijët tanë, për t’i mësuar dhe edukuar që të bëheshin njerëz të ditur, të ndershëm dhe të vlefshëm për vete e për shoqërinë.