Në shkollën shqipe

Në Fterrë, fillimisht,  ishte hapur një si shkollë në gjuhën turqishte. Punën e mësuesit  e bënte një nga hoxhët e fshatit. Po mua babai nuk më çoi në atë shkollë. Unë u mërzita shumë. Mendoja që më mbanin  që të ndihmoja në punët e shtëpisë. Babai e kuptoi  gjendjen time dhe më tha:

- Mos u mërzit, o bir!... Tani janë kohë të vështira, lufta është rrotull, greku na shkretoi me shtëpi e me katandi. Mbase nuk të duhet shkolla turqishte. Me ç’dëgjojmë, në Shqipëri janë hapur shumë shkolla në gjuhën shqipe. Së shpejti do të çelet edhe në fshatin tonë.

Babai pati të drejtë, por kur unë fillova shkollën, ai kishte vdekur.

Më 16 tetor të vitit 1916 u çel edhe në Fterrë shkolla e parë në gjuhën shqipe. Mësues i saj ishte Selim Gjonika.

Kujtimet e asaj dite, gjer në mbarim të klasës së parë, më kanë mbetur e do të më mbeten në mendje tërë jetën.

Nëna u gëzua që unë do të filloja shkollën. Më bëri një çantë të zezë prej rrobe për krahaqafë, më bleu dy fletore e një kalem , në shkëmbim të gjashtë kokrra vezëve. Më vonë më bleu dhe pllakën për të shkruar dhe më porositi ta ruaja si sytë e ballit, se ajo do të më vlente edhe si libër, edhe si fletore për shkrim e aritmetikë dhe nuk blinim dot tjetër, se ajo kishte kushtuar në dyqan plot  pesëmbëdhjetë kokrra vezë!

Me sa më kujtohet, ditën e parë në shkollë qemë gjithsej rreth 20 nxënës, të gjithë djem me moshën  shtatë gjer më dymbëdhjetë vjeç. Ndërmjet tyre  mbaj mend Fero Gjonin, Qazim Gjonin, Xhafo Brinjën, Sherif Dushën, Mustehak Çallon, Qemal Mehmetin, Muharrem Korkutin, Arif Mitën, Qerim Avrecin, Xhevdet Kofinën, Himet Maçin, Gani Maçin, Muharrem Mërkurin, Bastri Dautin, Tefik Hizmon, Beqo Hizmon, Axhem Shkurtin, Vahit Malon e të tjerë.

Për vajzat një fat i tillë u realizua disa vjet më vonë.

Mësues Selimi dhuroi shtëpinë e tij që të përdorej si shkollë. Lokali qe pa tavan,  me dy dritare të vogla nga rruga, pa orendi e mjete mësimi. Libra nuk kishim. Po dhoma për mësim u rregullua shpejt, falë kujdesit të mësuesit dhe të banorëve të fshatit, që ishin të etur për dituri.

Si dërrasë e “zezë”  u përdor një faqe muri, e cila u lye me gëlqere të bardhë borë.

Mbi të shkruanim me thëngjill druri (kongjill i thoshim ne në fshat). Më vonë u gjet një bojë e zezë , por mbi të tani shkruhej me gurë gëlqereje, se shkumësa nuk kishte.

Ditën e parë të çeljes së shkollës u bë një ceremoni e thjeshtë me prindër e nxënës. Mësues Selimi foli shkurt për rëndësinë e shkollës dhe u dha porosi prindërve që të kujdeseshin për pajisjen e fëmijëve me libra e mjete mësimore.

Mësuesi na radhiti në oborr, na kontrolloi për pastërti dhe na porositi që të blenim fletore e lapsa, ndërsa librat do të vinin më vonë. Pastaj na futi në dhomën e mësimit. Nuk kishte orendi dhe ne, sipas gjatësisë trupore, u ulëm të gjithë mbi ndonjë copë lëkure berri (pose, u thoshim në Fterrë), apo qilim të vogël që kishim sjellë me vete.

Mbaj mend se që ditën e parë mësuesi na mësoi shkronjën “a” të vogël e të madhe të dorës dhe numrat 1 e 2, të cilat i shkroi në murin e bardhë me thëngjill të zi. Pastaj na ngriti të gjithëve me radhë që t’i përsëritnim. Ndjenim një gëzim të jashtëzakonshëm. Disa nga ne që ishim më të rritur  shkruam mirë në dërrasë dhe mësuesi u kënaq. Ai ishte hoxhë, por kishte ndjekur edhe shkolla jashtë, edhe një kurs për mësues. Ndaj e dinte mirë “zanatin”.

Brenda dy muajsh mësuam të tridhjetë e gjashtë shkronjat e alfabetit, si dhe numrat deri më 10 me gjithë tabelën e shumëzimit. Zakonisht bënim 3-4 orë mësim në ditë, sipas gjendjes së motit. Dalëngadalë filluam të shkruanim edhe emra njerëzish, kafshësh e bimësh e me to krijonim edhe fjali. Arritëm që në aritmetikë të bënim dhe ushtrime e problema me katër veprime.

Gëzimi ynë arriti kulmin kur në mbarim të tremujorit na erdhën abetaret dhe libri i aritmetikës. Sipas modelit të abetares, filluam të përmirësojmë shkrimin, se deri atëherë shkronjat i shkruanim siç na i bënte mësuesi në dërrasë. Më të mëdhenjtë përparuan shpejt, ndërsa më të vegjlit e patën më vështirë. Por edhe ata ecën me të tjerët, se veç ndihmës së mësuesit, ndihmonim dhe njëri-tjetrin sipas lagjeve.

Faqen e murit që përdornim si dërrasë të zezë, mësuesi e ndante në dy pjesë. Njërën e vizonte për të shkruar e tjetrën e bënte me katrore për aritmetikë. Fjalitë që kishte shkruar mësuesi në dërrasë i lexonim të gjithë bashkë, me zë të lartë, pastaj vinim pllakat apo fletoret mbi gjunjë, dhe, ashtu siç ishim të ulur këmbëkryq, i shkruanim me kujdes. Kështu bënim dhe për veprimet aritmetike apo problemat.

Mësuesi nuk na mësonte vetëm shkrim, këndim e aritmetikë. Shpesh na tregonte ngjarje të ndryshme të historisë së Shqipërisë, por edhe ndodhi të krahinës apo fshatit. Na tregonte për  luftërat e Skënderbeut, për ngritjen e flamurit në Vlorë nga Ismail Qemali, na fliste për Luftën e Parë Botërore që nuk kishte mbaruar akoma dhe fshati ynë pati shumë pasoja të rënda prej saj, sidomos nga andartët grekë.

Por gëzimi im për shkollën nuk vazhdoi gjatë. Sapo mbarova klasën e parë, u detyrova të ndërpres mësimet. Gjendja e vështirë ekonomike sapo vinte e rëndohej dhe unë duhet t’i dilja krahë familjes për të përballuar jetesën.

Kështu, në vitin 1917 më mori Rakp Gëdua e më çoi në Vlorë. Aty më pajtoi si çirak në një kafene të thjeshtë, tek Osman Bequa. Fëmijëria ime mbaroi. Më duhej të punoja për të ndihmuar sadopak familjen.