Martesa

Kur mbarova Normalen në Elbasan dhe mora Dëftesën e Maturitetit, ndjeja një gëzim të madh në zemër që ia arrita asaj dite. Një bir i Fterrës së Labërisë tashmë kishte fituar të drejtën të bëhej mësues në fillore. Ëndrra u realizua dhe me rezultate të lakmueshme. Por ndjeja kënaqësi që edhe përpjekjet e Halim Xhelos e të Aavni Rustemit, që më nxorën bursën, u kurorëzuan me sukses.

Me diplomën në xhep, u nisa në këmbë nga Elbasani për në fshatin tim, Fterrë. E kisha bërë edhe shumë herë të tjera atë rrugë të gjatë e rraskapitëse, përmes luginave, qafave e maleve. Pesë ditë e pesë net m’u deshën të eci pas qiraxhinjve  zemërmirë gjer sa arrita në fshat. Lodhja ishte e madhe. Dhe jo vetëm nga rruga, por edhe nga studimi me orë të zgjatura ditë e natë për të dhënë provimet e maturës për gjatë gjithë muajit qershor.

Në Fterrë më pritën shumë mirë dhe u gëzuan të gjithë, të rinj e të moshuar. Ndjenin kënaqësi që edhe një djalë tjetër nga fshati u arsimua e doli mësues. Po më shumë u gëzuan njerëzit e shtëpisë. Nënë Maxharja më përqafoi me mall e më puthi si të isha një fëmijë i vogël. Më përqafuan e më shtrënguan fort në kraharor vëllai, Uzeiri, motrat, Fatimeja e Qerimja, si dhe shumë nga farefisi. Unë u mallëngjeva, u përlota. Tani e tutje familja do të më kishte edhe mua një mbështetje të fortë, sidomos për ndihmën  ekonomike. Shpresoja se vuajtjet do të mbaronin. Kjo më jepte besim e gjallëri. Më dhimbsej sidomos nëna, se ishte shumë plakë dhe në gjendje jo të mirë shëndetësore.

Por gëzimi i mbërritjes në familje u pasua edhe nga një shqetësim i veçantë dhe i ligjshëm. Në këtë kohë duhet të martohesha. Kjo, sepse nusja me të cilën isha fejuar prej vitesh, Lutfije Mita, qe rritur e po mbushte 20 vjeçe. Por edhe për një arsye tjetër madhore: familja e sidomos nëna kishin nevojë për mbështetje, për ndihmë. Duhej dhe një krah tjetër i fuqishëm si për punët e bujqësisë, si për të  mbajtur shtëpinë.

E fejuara ishte nga një familje e mirë. Babai i saj, Shaqir Mita, qe një burrë zakoni, luftëtar trim që ishte dalluar në të gjitha luftërat ku kanë marrë pjesë fteriotët. (Më vonë, në Luftën Nacionalçlirimtare, ra dëshmor i atdheut, edhe pse ishte në moshë të thyer). E ëma, Havaja, ishte nga Mehmetajt, grua punëtore e burrëreshë, e thjeshtë dhe e dashur me të gjithë. Edhe ata donin ta martonin vajzën, se edhe zakoni e kërkonte që fejesa të mos vazhdonte shumë gjatë.

Të flasim me zemër të hapur. Edhe unë doja të martohesha. Po arrija 24 vjeç dhe në fshatin tonë, si kudo në krahinë, thuhej se më kishte kaluar mosha, kur disa të rinj e lidhnin martesën që në djep, apo në moshat 15-20 vjeçare.

Shqetësim i vetëm  ishte gjendja ekonomike. Duheshin shpenzime dhe ato ne si familje nuk mund t’i përballonim. Nga biseda që bëmë, nëna e kuptoi shqetësimin tim. Po kështu dhe vëllai. Ata i kishin menduar të gjitha, e kishin gjetur dhe rrugën e zgjidhjes. Nëna vërtet ishte pa shkollë, por ishte  një grua e zgjuar, nikoqire, e lidhur me farefisin e me fshatarët. Që kur kishte vdekur babai, ajo qe bërë zonjë e shtëpisë. Për të kishin respekt si grua bujare e mikpritëse, por dhe që dinte të kuvendonte dhe me burrat e t’ia dëgjonin fjalën.

- Mos u mërzit, o bir, - më tha nëna kur unë i qava hallin e shpenzimeve. - Ne edhe deri sot kemi rrojtur me nder e me  punën tonë. Tani që ti do të fillosh detyrën, do të jemi ku e ku më mirë. Kemi rënë dakord dhe me Uzeirin dhe biseduam me Mulla Selimin ( bëhej fjalë për Selim Gjonikën, hoxhën dhe ish - mësuesin e fshatit në çeljen e shkollës së parë shqipe). Pranoi me kënaqësi  të na japë borxh 15 napolona flori. Sipas rregullave, do t’i lemë rehem (peng) arën në Toje, me të tre zangonjtë (tarracat), ullinjtë e pemët, për dy vjet, aq sa na duhet për të shlyer borxhin.

Unë mbeta i kënaqur. Borxhi u mor dhe unë, si fillova punë, e shleva jo për dy vjet, sa qe marrëveshja me Mulla Selimin, por  brenda një viti, madje shlyem dhe disa borxhe të tjera më të vogla, që ishin marrë nga familja për nevoja jetësore dhe për shpenzimet e mia në shkollë.

Po le të kthehemi te martesa me Lutfijenë.

Me të 15 napolonat flori që morëm borxh u blenë rroba për nusen, veshjet e mia dhe disa ushqime për dasmën. Dasma u bë sipas zakoneve të fshatit. Im - vëlla, Uzeiri, dhe të dy motrat, Fatimeja dhe Qerimja, qëndruan në krye të punëve. Në dasëm u ftuan njerëzit e afërt dhe nga një përfaqësues për çdo derë. U therën e u poqën disa mishra, u bënë bakllava e revani, byreqe e gjellë karakteristike. Shumë prej tyre, sipas zakonit, i sollën të ftuarit, se kështu bëhej në çdo dasmë. Uzeiri u kujdes që dasma të kalonte e mbarë, me të ngrëna e me të pira, me këngë e me valle. Të gjithë u kënaqën.

Do t’u tregoj dhe diçka tjetër, diçka që më lëndonte shpirtin edhe atë ditë të gëzuar të dasmës sime.

U martova në një banesë të sajuar me mjete rrethanore. Dyshemeja ishte e shtruar me korosan. Shtëpia, në mund ta quajmë të tillë, kishte dy dritare të vogla dhe një derë në formë lese. Shtrojet e mbulojet ishin të pakta, shumicën i kishin bërë vetë gratë e shtëpisë. Orenditë e pajisjet e kuzhinës qenë të pamjaftueshme. Por për të kuptuar më mirë gjendjen ekonomike kur unë jam martuar, mjafton të përmend se dysheku dhe jastëkët e  dhëndërisë, edhe pse të rinj e të pastër, ishin të mbushur me kashtë. Për mbulesë patëm një velënxë leshi fringo të re që kish bërë nëna në argali. Edhe çarçafët qenë të rinj, me pëlhurë të bardhë, të blerë enkas për natën e martesës.

Besoj se është me interes t’u tregoj diçka edhe për ritet e natës së parë të martesës, për zakonet që ishin në fshat e që duheshin zbatuar nga të gjithë. Të moshuarit mbase i mbajnë mend , ndërsa të rinjtë ndofta do të vënë buzën në gaz me ato që ndodhnin në atë kohë të largët me zakone të çuditshme.

Pavarësisht se unë me të fejuarën ishim takuar shpesh, herë fshehtas e herë hapur, se shtëpitë i kishim shumë afër, e donte zakoni që natën e parë të martesës burri do të hynte në dhomën e nuses për t’u takuar e biseduar  dhe do të dilte përsëri. Natën e dytë nusja shkonte në shtëpinë e saj të jepte përshtypjet dhe vetëm natën e tretë ata ishin tamam burrë e grua e mund të flinin bashkë.

Atë ditë, pra, që u martova, në të ngrysur, kur dasma vazhdonte ende, më mori për dore hoxhë Selimi, siç qe rregulli, dhe po më përcillte për te dera e dhomës ku qe Lutfijea. Prapa e ndiqnin një tufë të rinjsh me shkopinj e kërraba në dorë, që të më ngacmonin mua dhe të më pengonin te dera që të bija për tokë, siç  ishte zakoni. Po hoxha më porositi që mbasi të mbaronte së kënduari fjalët e zotit, do të më shtrëngonte dorën e unë duhet të futesha brenda me shpejtësi. Ashtu u bë, nja dy pëllëmbë e ndonjë shkop e hëngra në shpinë, por shpëtova nga rrëzimi, u futa shpejt e shpejt brenda dhe mbylla derën.

Hyra në dhomë të nuses i bërë flakë nga turpi dhe i djersitur nga vapa e sikleti. Ajo rrinte ulur në një karrige e nusëronte, siç i themi ne nga anët tona. Mbi fytyrë mbante një shami të hollë, të tejdukshme, në ngjyrë jeshile, të qëndisur rreth e qark me ojá ngjyra-ngjyra. U ngrit në këmbë pa lëvizur nga  vendi. Iu afrova dhe ajo më zuri dorën lehtas dhe bëri ritet që e kishin porositur. I vinte shumë turp, sikur të mos ishim parë kurrë dhe sytë i mbante përdhe e nuk më shikonte drejt. I thashë të hiqte këpucët dhe shaminë që i mbulonte fytyrën. Po ajo bëri sikur nuk dëgjoi. Atëherë ia hoqa unë. Pastaj u ulëm që të dy në dyshek pranë njëri - tjetrit. Nuk gjenim dot fjalë për të biseduar. I thashë më në fund të ngrihej, të merrte pjatën me samsa (bakllava) që qe vendosur për ne mbi një tavolinë. U ngrit, e mori dhe ma afroi mua. Hëngrëm të dy bashkë nga një copëz, se, sipas zakonit, kështu do të forcohej e ëmbëlsohej bashkëjetesa. Pas pak ajo e hoqi pjatën dhe e vuri ku qe më parë.

E mora një çikë veten dhe fillova t’i flas. Po ajo nuk përgjigjej, rrinte gojëkyçur dhe vetëm sa buzëqeshte nga pak. Ashtu e kishin porositur. Hë-hë, thosha me vete, pasnesër do ta marr hakën, kur të jemi tërë natën bashkë! Besoj se dhe nusja atë mendonte.

Kaq ishte koha që duhet të rrija me të atë natë dhe unë dola nga dhoma. Krushka që e shoqëronte sipas zakonit me disa nuse të reja, këtë prisnin, hynë me vrull, gati sa të përplaseshim te dera. Ishin kurioze të mësonin si u solla unë me nusen. Po dhe  të ftuarit e dasmës, që vazhdonte me këngë e valle, më pritën mua me kureshtje dhe filluan nga pyetjet. Por unë vetëm buzëqeshja dhe u thashë se nusen e kam të mirë e të bukur, si gjithë vajzat e fshatit, që dallonin për karakter e bukuri në gjithë zonën.

Natën e dytë Lutfijea shkoi në shtëpinë e prindërve të saj dhe vetëm natën e tretë ne fjetëm si burrë e grua të martuar.

Që nga ajo kohë e  gushtit të vitit 1928 e deri më sot, për mbi 60 vjet, ne jetuam në harmoni, të bashkuar e të lumtur, lindëm tre fëmijë dhe sot kemi plot nipër e mbesa dhe jemi bërë stërgjyshër.