Kujtime e mbresa

Kujtime e mbresa për babanë

Në këtë libër me kujtime të babait tonë, nuk mund të linim pa pasqyruar edhe disa nga vlerësimet e shumta që ka pasur për të nga ish - nxënësit e tij, fteriotët, miqtë, shokët e dashamirësit, që janë shprehur nëpërmjet letrave, kujtimeve, intervistave në televizione e gazeta, kumtesave në sesione shkencore për shkollat e në takime të ndryshme, të cilat janë të gjitha të dokumentuara e të ruajtura.

Ndër të gjithë këto vlerësime, mendojmë se një vend të rëndësishëm zë dokumentari televiziv i TVSH, i vitit 2000 : “Mësuesia dhe Liria - leitmotiv i jetës së Mësuesit të Popullit Lame Xhama”, me skenarist Guro Zeneli, regjisor Ilir Buçpapaj, kameraman Nebi Duro e me montazh të Andon Beqarit, të cilët gjejmë rastin t’i falënderojmë edhe një herë.

Në shkrimet, letrat e kujtimet e shumta, midis tyre mund të përmendim:

Vlerësime

Burrë i shquar i Fterrës, i Labërisë dhe i gjithë Shqipërisë

Me Lame Xhamën kishim diferencë moshe. Kur linda unë, ai u emërua mësues. Por kjo nuk na pengoi që më vonë të bëheshim miq të përhershëm.

Si shumë arsimtarë e intelektualë të tjerë fterjotë, edhe Lame Xhama i kalonte pushimet verore në vendlindje, në Fterrë. Që në atë kohë, kur unë vazhdoja filloren në fshat, na bënte përshtypje veshja e tij model, na fliste dhe ne fëmijëve e na përkëdhelte si prind.

Vite e vite më vonë, kur qemë studentë në shkollat e mesme të vendit, në pushimet verore mblidheshim te burimi i Ixorit dhe takoheshim e bisedonim me shumë nëpunës e intelektualë fterjotë, si Lame Xhama, Xhevdet Kofina, Tahsin Elezi, Refik Bezhani, Mehmet Dusha, Hiqmet Dusha, Safet Kofina, Neim Zani, Sherif Dusha, Shefki Mita, Hiqmet Shehu, Safet Memi, Shaban Mita e të tjerë.

Lame Xhama kishte aftësinë të afrohej më shumë me ne të rinjtë. Na pyeste për mësimet, për profesorët, se disa prej tyre i njihte, për përparimin tonë në mësime etj. Shpesh na jepte këshilla të vlefshme, që ne i dëgjonim me vëmendje. Lamja sillte me vete dhe një aparat fotografik “Kodak”, me të cilin janë bërë shumë fotografi në Fterrë. Unë ruaj edhe sot e kësaj dite një foto të rrallë të bërë me këtë aparat, ku kemi dalë unë me Lamen, Hiqmetin, Safetin dhe Ismetin. Kjo foto është bërë mbi 65 vjet më parë. Kur mblidheshim te burimi, mua, si ndër më të riun ndër studentët, shpesh herë më dërgonin për fiq të njomë perdhikulë, të cilët, pasi i freskonim në ujin e ftohtë të Ixorit, i hanim bashkërisht me shumë shije.

Gjatë Luftës Nacionalçlirimtare Lamja ndodhej në fshat, sepse qe i pushuar nga puna në arsim si antifashist. Ai u aktivizua ndër të parët në Këshillin Nacionalçlirimtar të Fterrës, duke u bërë nga këshilltarët më aktivë e duke dhënë një kontribut të shquar në bashkimin e popullit të fshatit në luftën për liri. Duke qenë i urtë, i thjeshtë, i zgjuar, i respektonte të gjithë, pleq e të rinj, çobanë e intelektualë, e deri te pionierët e vegjël. Ndaj fjala e tij zinte gjithmonë vend, dëgjohej e çmohej nga bashkëfshatarët.

Jam dëshmitar i disa rasteve kur Lamja aktivizohej bashkë me ne të rinjtë për sistemimin e partizanëve në baza, duke marrë gjithmonë dy-tre veta në shtëpinë e tij. Rininë e fshatit e ndihmonte, gjithashtu, me shumë dëshirë në përgatitjen e aktiviteteve kulturore që bëheshin në zonat e çliruara, sidomos në përgatitjen e skeçeve, recitimeve etj. Në shfaqjet që ka dhënë grupi teatral i Fterrës për bashkëfshatarët dhe para partizanëve të brigadave që kanë qëndruar në fshat gjatë Luftës, ka qenë e pranishme dhe pena e mendja e Lame Xhamës.

Kujtim i veçantë që unë kam me Lame Xhamën ka qenë udhëtimi i përbashkët si delegatë në Konferencën e Arsimtarëve të Qarkut të Gjirokastrës, që u zhvillua në Lipë të Përmetit, në gusht të vitit 1944. Bashkë me ne ishin edhe bashkëfshatarët Xhevdet Kofina e Ismet Elezi. Rruga ishte shumë e gjatë, e vështirë, por edhe e rrezikshme, sepse mund të ndeshje padashur e papritur me trupat fashiste. Ne ndoqëm qafat e malet, duke kaluar në Kardhiq - Labovë- Mali i Çajupit - Nivan (Zagori) - Mali i Dhëmblanit dhe zbritëm në Lipë. Duke qenë të katër bashkë, nuk e ndjemë shumë lodhjen, rruga kaloi me biseda e shakara të shumta, ku shquhej humori i këndshëm i Lames.

Në Lipë gjetëm një pritje e organizim shumë të mirë. Morëm detyrat dhe u kthyen në zonat e çliruara për të çelur shkollat, ku Lamja dha një kontribut të veçantë si anëtar i Komisionit Arsimor për Bregdetin, Rrëzomën, Kurveleshin e Poshtëm e të Sipërm, bashkë me Mustafa Luçin e Xhevdet Kofinën.

Me Lamen jam takuar edhe këtu në Tiranë, gjatë vizitave në familje kur ai qe në pension e në moshë të thyer. Gjithmonë na ka pritur buzëqeshur, me fjalë të ngrohtë. Makinën e shkrimit, si dikur në Fterrë në kohën e okupacionit fashist, e mbante aty pranë, mbi komodinë. Edhe pse mbi moshën 80 vjeçare, vazhdonte të shkruante kujtimet e jetës së tij, të punës si mësues dhe të Luftës.

Jam çuditur me kujdesin e tij të jashtëzakonshëm për të ruajtur dokumentet origjinale të së kaluarës. Më befasuan dëftesat e Normales së Elbasanit, dekretet mbretërore të emërimit, shkresat origjinale të emërimeve e transferimeve, dokumente të shumta, të shkruara dhe me dorë e në copa letrash , për kohën e Luftës Nacionalçlirimtare në Fterrë e më gjerë etj., si dhe foto të panumërta që të viteve ‘20, të sistemuara në albume e me diçitura. Mbi bazën e tyre ai kishte përgatitur dhe vazhdonte të shkruante qindra faqe, që i kërkoheshin nga shkollat ku kishte punuar e për muzetë e ndryshme.

Lamja bëri gjithë jetën e tij një punë shumë me vlerë, ndaj është dhe do të mbetet një burrë i shquar i Fterrës, i Labërisë dhe i gjithë Shqipërisë.

Dilaver Shkurti

Inxhinier, bashkëfshatar

Simbol i prindit, i edukatorit dhe i njeriut të mirë

E kam të vështirë të hedh në letër disa kujtime për xhaxhanë tim Lame Xhama, nga që ai më ka dashur e ka bërë aq shumë mua, sa që nuk i gjej dot fjalët e përshtashme për të shprehur ndjenjat dhe respektin për të.

Që në fëmijërinë e hershme, kur mbeta jetim nga nëna, e kam ndjerë kudesin dhe ngrohtësinë atërore të xhxhait, ngrohtësinë familjare që më mungonte. Mund të them me plot gojën se ai ka qenë faktori kryesor në mirërritjen dhe shkollimin tim, qysh nga strehimi në konviktet e shtetit, gjer në mbarimin e studimeve univeristare për mjekësi.

Xhaxhain e mbaj mend gjithmonë një njeri të qeshur, të afërt dhe shumë të dashur me mua. Fjala e tij e ngrohtë më mbushte me besim dhe shpresë për të përballuar vështirësitë e jetës sime. Në familjen e xhaxhait unë kam qenë gjithmonë një pjesëtar i përhershëm i saj. Ai , si në fëmijëri, si në rini, bile dhe kur u martova e u bëra me fëmijë, nuk më ka ndarë kurrë nga djemtë e tij, Bardhyli e Agroni.

Mbaj mend se u gëzua shumë kur u diplomova si mjek dhe u emërova në Gramsh, ku u martova me Liri Lenën. Sa herë që i vinim në shtëpi të dy bashkë, ndjenim dashurinë e tij, të nënë Lutes dhe të gjithë familjes. Ajo derë mbeti gjithmonë e hapur për ne dhe vazhdon të jetë e hapur nga Bardhyli e Agroni edhe tani që xhaxhai nuk jeton më. Po xhaxhai nuk e përmbante dot gëzimin, kur ne lindëm djalin, Leandron. Atëhere ai bëri dhe një vjershë të bukur, që ne e ruajmë si një kujtim të vyer.

Xhaxhai kishte shumë cilësi të mira, që formonin karakterin e tij. Këto ai i shprehte nëpërmjet këshillave të vazhdueshme që na jepte për t’u sjellë e mësuar mirë, për të qenë të ndershëm e të drejtë, të shoqërueshëm e miqësorë me njerëzit, por dhe për ta dashur e respektuar vendlindjen tonë Fterrën dhe fterjotët.

Më kanë lënë përshtypje të veçanta korrektësia dhe paraqitja e tij si në punë dhe në jetë. Vishej bukur, gjithmonë me kostum e me gravatë, gjithmonë i pastër, me flokët e bardhë e të shkurtër, me këpucë të lustruara dhe gjithmonë me fjalën e ëmbël në gojë dhe buzën e qeshur. Kështu e mbaj mend kur ishte më i ri, kështu e mbaj mend deri sa ndërroi jetë. Të tillë e kujtojnë edhe dhjetëra nxënës të tij me të cilët jam njohur, kështu kolegët, bashkëfshatarët.

Korrekt e i përpiktë ka qenë dhe në punë, kudo ku ushtroi detyrën e shenjtë të mësuesit. Ndaj e nderojnë dhe e respektojnë qindra e mijëra nxënës, breza të tërë kuadrosh në çdo skaj të atdheut, që kanë mësuar dhe janë edukuar jo vetëm me punën e tij, por edhe me fjalën e shembullin e këtij Mësuesi të Popullit. Dhe s’ka si të ndodhte ndryshe, sepse ai la pas kudo që jetoi e punoi një emër të mirë, një vepër të vyer, që nuk i përket vetëm familjes së tij, por gjithë shoqërisë, gjithë Shqipërisë.

Edhe sot e kësaj dite, pas rreth gjashtëmbëdhjetë vjetësh që nuk është më midis nesh, e kujtoj shpesh me dashuri e dhimbje. Dhe më vjen mirë që m’u dha mundësia të shpreh edhe unë në këtë libër dy fjalë zemre për xhaxhanë tim Lame Xhama, që do të mbetet gjithmonë simbol i prindit, i edukatorit dhe i njeriut të mirë e fisnik.

Lek Xhama

I nipi, mjek

Ai vinte i pari në shkollë dhe ikte i fundit

Fillimi i shatorit të vitit 1948 na zuri në Kuç në shkollën unike.

Dita e parë filloi me rreshtimin e të gjithë nxënësve në oborrin përpara shkollës. Bashkë me ne ishin rreshtuar edhe mësuesit me në krye drejtor Lame Xhamën, i cili na përshëndeti shumë shkurt, por qartë, duke na uruar një vit shkollor të mbarë, na porositi të respektonim mësuesit, të mësonim e të silleshim hijshëm, në mënyrë që ta bënim shkollën e Kuçit me të mirën në rrethin e Kurveleshit.

Te drejtori dhe trupi mësimor me shumë përvojë ne shihnim njerëz elegantë në paraqitje, në veshje, në sjellje, etj. Në këto drejtime bënte dallim drejtori, që ne i thërrisnim Zoti Drejtor, i cili gjithmonë rrinte i qethur me flokë të shkurtra, i veshur mirë me kostum, me jelek, me një orë xhepi të varur në zinxhir. Mbaj mend që kur qeshte, i jepte lezet një dhemb i veshur me flori. Gjatë kohës së punës në ambientet e shkollës paraqitej shumë serioz, komunikonte me njerëzit kuptueshëm dhe fliste me zë të ulët .

Unë kujtoj që si nxënësit ashtu dhe mësuesit e respektonin shumë .

Ai vinte i pari në shkollë dhe ikte i fundit. Kontrollonte çdo gjë, që nga pastërtia e deri te kompletimi me mjete të punës të klasave.

Shkolla ishte një ndërtese e re që, me sa më kujtohet, kishte filluar së ndërtuari në vitin 1947 dhe mbaroi në prag të fillimit të vitit shkollor 1948.

Dy muajt e parë, shtatorin dhe tetorin, i kaluam mirë, sepse nuk ishte ftohtë dhe ne na mjaftonte koha për të shkuar në Fterrë për t’u furnizuar me bukë dhe ushqime dhe mund të ktheheshim të nesërmen në mëngjes që të kapnim orarin e mësimit. Me afrimin e dimrit na u shtuan vështirësitë, sepse ditët ishin më të shkurtra. Kështu që nuk përballonim dot më vajtjen dhe ardhjen nga Fterra për çdo ditë.

Në këto kushte u gjet një zgjidhje . Drejtor Lamja mendoi si për fëmijët e tij. Ai u interesua në organet e pushtetit lokal dhe ne u sistemuam në njërën nga dhomat përdhese të shkollës, në krahun lindor të korridorit . Ajo ishte me dimensione të mëdha, afërsisht 5 x 5 m. Në këtë mënyre ne na u krijuan kushte më të mira për të jetuar dhe mësuar.

Ishte hera e parë që ne bënim një jetë kolektive dhe sigurisht na u desh të mësonim shume gjëra , duke filluar që nga marrëdhëniet me njëri – tjetrin dhe deri te rregullimi i krevateve e pastrimi i dhomës. Në kushtet e reja përsëri patëm ndihmën e pa kursyer të drejtorit, i cili kishte një përvojë të madhe për jetesën në kolektiv. Kështu, ne ishim si një konvikt i vogël , në të cilin duhet të zbatoheshin rregullat në rrëgjimin ditor, duke filluar nga zgjimi, rregullimi i krevateve dhe deri te sistemimi i sendeve personale . Kërkesat dhe porositë e drejtorit për rregullin në dhomë ishin shumë rigoroze, jo vetëm sepse kështu duhej, por edhe për faktin sepse ne ishin në ambientet e shkollës dhe në çdo çast që mund të hapej dera, do të dukej nga korridori çdo gjë. Këto kërkesa për rregull ne i zbatonim me korrektësi jo vetëm se na i kërkonte drejtor Lamja, por edhe pse kishim sedër personale dhe bënim më të mirën e mundshme.

Ditët kalonin, filloi i ftohti. Si të bënim ? Dhoma ishte pa tavan dhe me dysheme dërrase. Si rrjedhojë, nuk mund të ndizej zjarr pa pasur oxhak ose sobë, të cilat ne na mungonin. Edhe në këtë rast zgjidhjen na e sugjeroi drejtori. U gjet një karroce dore e vjetër, të cilën e shtruam me pllaka shtufi dhe e lyem me baltë nga brenda, duke sajuar kështu vatrën e zjarrit . Kjo zgjidhje na shërbeu jo vetëm për t’u ngrohur, por edhe për të gatuar.

Rreth kësaj vatre, pas mbarimit të mësimeve, mblidheshim për të biseduar me njëri - tjetrin. Jo rralle vinte dhe drejtor Lamja, sidomos kur u sistemua me shtëpi pranë shkollës. Ai pothuaj zotëronte bisedat rreth këtij zjarri dhe ne e dëgjonim me shumë vëmendje. Në biseda me ne shfaqej i hapur, tregonte pastërtinë e tij shpirtërore , qeshte e bënte shakara, tregonte histori e ngjarje të vërteta, por edhe gazmore .

Unë kujtoj dhe gjykoj që drejtor Lamja tjetër njeri ishte gjatë ditës në detyrën e drejtorit, i rreptë, i prerë, autoritar, ndërsa ndryshe shfaqej me ne rreth asaj vatre zjarri, si një prind, si një shok i madh e plot kulturë. Fakti që drejtori ishte nga Fterra, për ne ishte një detyrim me shumë për sjellje korrekte e për të mësuar më mirë .

Drejtor Lamja ishte sistematik në punën e tij, çdo gjë e planifikonte në ditar. Ai çdo ditë të javës bënte kontrolle për cilësinë e mësimdhënies nga mësuesit, si dhe dëgjonte dhe vlerësonte nxënësit gjatë përgjigjeve. Në këtë mënyrë ai e zotëronte në çdo kohë nivelin e dijeve dhe situatën në shkollë.

Drejtor Lamja vlerësohej dhe gëzonte simpati nga autoritetet e pushtetit lokal. Ai respektohej dhe i rezervohej vendi në çdo aktivitet. Kështu, për një kohë të shkurtër krijoi marrëdhënie shumë të mira me nëpunësit dhe punonjësit e institucioneve të ndryshme. Shoqërohej me shumë njerëz me autoritet e me simpati, si: Malo Asllani, drejtori i postës në Kuç, Malo Arifi , Sherif Dusha, Qazim Gjoni, Xhevit Çufja, Safet Gjoni etj .

Në këtë kohë në Kuç ishin shumë fteriotë në punë të ndryshme, si Bajram Sadikaj, Rahmi Brinja, Selim Avreci, Avni Shkurti më vonë edhe Nexhip Dauti. Këta të dy të fundit drejtuan njëri pas tjetrit makinën Shevrolet (të mbiquajtur Luani Kuç Kurvelesh), që i shërbeu të gjitha fshatrave, veçanërisht Kuçit e Fterrës. Pas viteve 1950 e në vijim punuan në Kuç edhe Gani Maçi, Demir Shkurti, Esheref Mita, Bedo Merkuri, etj.

Gjithashtu, nga viti 1949 e në vazhdim numri i nxënësve fterjotë u shtua shumë, disa prej të cilëve me mbarimin e shkollave të mesme dhe të larta, u kthyen përsëri në Kuç, por si mësues dhe drejtues të shkollës. Të tillë ishin Jakup Mato, Muzafer Korkuti, Gezim Dusha, Baki Gjoni, Guro Zeneli, etj.

Drejtor Lamja, me sa mbaj mend, detyrën ia dorëzoi një tjetër fterjoti, Tare Brahos, i cili e vazhdoi 2 ose 3 vjet dhe pas tij erdhën të tjerë fterjotë.

Juve që do të lexoni këto rreshta, ju kërkoj të falur për ndonjë harresë apo pasaktësi.

Rexho Kurupi

Inxhinier, ish – nxënës në shkollën e Kuçit

Xha Lamia për ne qe një enciklopedi e gjallë

Lame Xhama bën pjesë në atë plejadë mësuesish demokratë e atdhetarë që gjithë jetën e vuri në shërbim të përhapjes së dijes dhe të përparimit, duke vënë një gur të çmuar në themelet e vetëdijes sonë kombëtare.

Mbresat dhe kujtimet e mia për xha Lamen, janë të gjalla, të paharruara dhe të tilla do të mbeten përgjithmonë. Me të jam njohur në Delvinë e në Sarandë, kur unë sapo isha kthyer nga studimet universitare. Gjeta mikpritjen e gjithë mësuesve, por në radhë të parë të kryemësuesit të thinjur Lame Xhama, gjithnjë gojëmbël, burrë i zgjuar, fjalëmënçur e i përkushtuar për mësuesinë. Ai për ne qe një enciklopedi e gjallë për jetën arsimore, një arkiv i hapur për ngjarjet e së kaluarës, ndaj ne i dëgjonim me vëmendje fjalën dhe këshillat e tij, që na kanë mbetur në mendje si proverba e aforizma me vlerë.

Na bënte shumë përshtypje dashuria dhe respekti që kishin njerëzit e thjeshtë të qytetit të Sarandës për “Zotin Lame”, siç i thërrisnin më të moshuarit dhe ish - nxënësit e tij, që tashmë qenë burrëruar e shumë prej tyre kishin edhe poste të larta në qeverisjen e vendit. Kjo ndodhte se ai nuk kishte asnjë paragjykim në trajtimin e nxënësve dhe të banorëve në përgjithësi. Për të qenë të huaja konceptet lokaliste, fetare apo të përkatësive kombëtare. Ndaj e donin edhe sarandjotët e vjetër, edhe bregdetasit, edhe lebërit, edhe çamët, edhe minoritarët grekë. Me të gjithë kishte miqësi, të gjithë e respektonin.

Xha Lamja fëmijëve, mbesave dhe nipave të tij nuk u la ndonjë pasuri materiale. Por atyre u la një pasuri mbi pasuritë: emrin dhe nderin, u la atdhetarizmin, mençurinë dhe dëshirën për dituri, fisnikërinë, respektin dhe dashurinë për njerëzit. Djemve të tij të shkolluar e të burrëruar, edhe pse sot janë gjyshër, edhe pse kanë bërë emër të mirë me punën e tyre në Sarandë, Delvinë e deri në Tiranë, kur i takojnë e duan t’i nderojnë u thonë: “djemtë e Zotit Lame”.

Kur Lame Xhama mori titullin “Mësues i Popullit” më 1980, të gjithë u gëzuam, por nuk u habitëm. Këtë dekoratë ai e kishte marrë me kohë nga dashuria dhe mirënjohja mbarëpopullore. Dhe kjo ka qenë dekorata më e lartë e jetës së tij…

… Atë ditë dhjetori që Xha Lamja mbylli sytë përgjithmonë, isha i pranishëm në ceremoninë e përmortshme. Me qindra miq dhe ish-nxënës shprehnin dhimbjen e thellë për mësuesin e tyre të respektuar. Në ato çaste më forcohej mendimi se xha Lamja ynë nuk do të vdesë kurrë, sepse la pas një emër të nderuar, la vlera dhe gjurmë të pashlyeshme në historinë e arsimit shqiptar, la farën e dijes e të diturisë, që po rritet më e shëndetshme dita - ditës. Dhe më vjen mirë që kohët e fundit një gazetë e renditi atë ndër 100 Mësuesit e Popullit më të shquar të vendit.

Dashamir Toska

Ish- arsimtar e shef arsimi në Sarandë

“Babai ynë i madh”

Kujtime të letrarizuara

Ato ditë dimri në Sarandë kishte gjallëri të veçantë. Qyteti priste disa njerëz të rrallë, që u rritën bashkë me qytetin, por që tani vinin nga çdo skaj i Atdheut. Vinin mbas kaq vitesh në qytetin e tyre të dashur, mbushur me kujtime nga fëmijëria. Por, mbi të gjitha, prisnin një takim me njeriun më të dashur të tyre, me atë që gjithçka ua kishte kushtuar atyre, me “prindin e përbashkët të tyre”.

Ishte i dashur, i qeshur, i dhembshur, i përkushtuar i tëri për rritjen dhe edukimin e fëmijëve jetimë dhe i tillë mbetet për ne në kujtesën dhe zemrën tonë.

Çdo njëri prej nesh, që kur u nis, mendonte se takimi i parë në qytetin e Sarandës do të ishte patjetër takimi me drejtorin tonë, Lame Xhama, që tashmë kishte dalë në pension.

Kjo vetëkuptohet dhe s’kishte si të ndodhte ndryshe, se ky njeri me vullnet të hekurt, që na rriti me kujdesin më të madh dhe na shpërndau pastaj me plot besim në çdo skaj të Atdheut, priste tani të shikonte çunat dhe gocat e tij, ashtu siç i ëndërronte dikur. Të shikonte e të prekte gëzimin e tij, lumturinë e tij, krenarinë e tij. Këto ishin mendimet e secilit me të vënë këmbët në autobus, për të marrë rrugën drejt jugut, drejt qytetit të fëmijërisë sonë.

Por jo. Nuk ndodhi krejtësisht ashtu siç mendonim, siç dëshironim ne, që ta përqafonim dhe t’i hidheshim në krahë si dukur, të rrinim një moment ashtu të përqafuar dhe të kujtonim vitet e fëmijërisë…

…Zbritën djem e vajza si një pranverë dhe ranë në prehrin e Sarandës mikpritëse, të Sarandës sonë të dashur, në gjirin e asaj Sarande ku nisi filli i jetës sonë. Dhe Saranda na buzëqeshi, na priti në gjirin e saj, ku do të kalonim çaste të paharruara.

Çdo njërin prej nesh, në mes të lumturisë së takimit, e shqetësonte diçka që nuk mund të pritesh gjatë, takimi me drejtor Lamen, tashmë në pension.

Çdo gjë e morëm vesh menjëherë. Ai ato ditë qe sëmurë dhe nuk mund të merrte pjesë fizikisht në takimin tonë “familjar”. Kjo ishte për të e për ne një plagë e rëndë, një dhimbje.

Por dhe ne ishim të përgatitur. Dikush mbante në duar një dhuratë simbolike, ku, mbi kapakun e trashë, ishte shkruar me dashuri një mbishkrim:

“ Për kujtim mësuesit, edukatorit dhe prindit tonë, me rastin e 25-vjetorit të familjes sonë”. Dhe poshtë, nënshkruar me një dorë, një emër ku përmblidhte 900 pranvera:

“Nga bijtë dhe bijat tuaja”

Nuk pritëm që ta lajmëronin. Nuk donim që ta shqetësonim para kohe. Njëri pas tjetrit, hymë në dhomën e tij, ku vumë re kujdesin, dashurinë, respektin dhe thjeshtësinë e pjesëtarëve të familjes të këtij njeriu, që ka ditur të rritë dhe të kultivojë tek njerëzit ndjenja të tilla fisnike.

Nuk e priste një gjë të tillë. Nuk u besonte syve. - Si është e mundur kjo?!..Po, po, ata janë, fëmijët e mi!... Sa janë rritur!...

Bëri të ngrihej. Por zëri i njohur i njërit prej nesh iu lut që të rrinte shtrirë. Megjithatë, u ngrit ndenjur e zgjati duart. Nga sytë i rrodhën lot gëzimi. Një vajzë eci përpara, hoqi xhupin e saj, ia hodhi krahëve, iu ul pranë dhe ra në prehrin e tij. Kaluan sekonda ashtu të përqafuar, deri sa ia zuri radhën tjetri e tjetri, duke shqiptuar secili emrin e tij. Por ishte e tepërt. Ai na mbante mend të gjithëve, një e nga një, emër për emër, paçka se ishim rritur e burrëruar…

… Emocionet e para kaluan dhe një buzëqeshje lumturie i zbukuroi fytyrën. Njeriu ynë i dashur, Lame Xhama, e mori veten, kaloi një herë dorën përmes flokëve të tij krejtësisht të thinjur dhe ia nisi një bisede që vazhdoi gjatë, pa e kuptuar se orët po iknin.

Pyetje kureshtare. Përgjigje entuziaste dhe krenare.

“Babai ynë i madh” kalonte shikimin sa nga njëri te tjetri dhe humbiste në kujtimet e para disa viteve. Në këtë “udhëtim” vitesh të shkuara, i erdhi në ndihmë albumi i fotografive, qe e mbante aty pranë në komodinë.

Asnjëri nuk e mendonte se në atë album ne ishim pranë tij çdo ditë, të vegjël si dikur, në vazhdim të viteve, gjer sa u ndamë.

Ai hapi me kujdes sirtarin, nxori albumin, e hapi në faqen e parë dhe u përqendrua. Me sa duket, kërkonte të vogël ndonjërin nga ne që ishim aty, tashmë të rritur. Na shikonte dhe përsëri përqendrohej. Ne pamë fotot me radhë dhe ai nisi të na tregojë grimca nga jeta jonë në shtëpinë e madhe. Na çonte në ditë dhe vite të ndryshme dhe herë pas here na pyeste për shkollën, për punën që bëjmë tani, për vendet ku punojmë, për jetën e shoqërinë. Na pyeste për ata që nuk kishin mundur të vinin.

Pastaj, përsëri kujtime nga jeta në konvikt. Na kujtoi dhomat e fjetjes, dushet e Kukos, rrobaqepësinë e Vitos, ëmbëltoren e xha Fotos, shëtitjet e bukura... Por na qortoi me takt e duke buzëqeshur edhe për prapësitë tona fëminore.

Drejtori i paharruar po jetonte edhe një herë çastet, kur ne sapo hynim në Shtëpinë e Fëmijës. Të ardhur nga mjedise të ndryshme, futeshim në një jetë kolektive, të heshtur, të tulatur nën peshën e vuajtjeve të një fëmije jetim dhe kërkohej që të ambientoheshim me jetën e re, të mos e ndjenim rëndshëm peshën e të qenit pa prindër, apo të braktisur prej tyre.

Kjo ishte një çështje që e brente gjithmonë drejtorin tonë, që kur zgjohej, deri natën vonë. Edhe net pa gjumë kalonte kur vinte ndonjë i ri. Dallohej i riu nga të tjerët, se i pëlqente vetmia, nga që jetonte me botën e tij të brendshme. Nuk merrte pjesë në lodra me të tjerët, nuk i qeshte buza. Zinte ndonjë qoshe, larg syve të shokëve, dhe aty mbytesh në hidhërimin e tij tronditës. Dhe gëzimi i parë i tij vinte nga biseda prindërore me drejtor Lamen, që ishte i pranishëm në çdo gëzim a hidhërim tonin.

Kur vinte nata dhe çdo gjë kishte rënë prej kohësh në qetësi, në korridorin e gjatë të fjetores, që ndriçohej edhe nga dera e hapur e drejtorisë, dëgjoheshin hapat ecejak të “rojës vullnetare”. Ishte vetë drejtori që shëtiste me orë të tëra, ashtu mendueshëm, me kokën të ulur paksa poshtë e duart të kryqëzuara prapa. Ulej disa minuta në drejtori dhe prapë dilte. Ndodhte që hynte në dhomat e fjetjes, kalonte krevat më krevat, dikujt i zbulonte kokën e mbuluar të mos i pengohej frymëmarrja, dikujt i mbulonte këmbët e zbuluara të mos i ftoheshin, e, ndonjërin që pëshpëriste në gjumë apo gërhinte, e përkëdhelte lehtas në ballë e dilte i qetë nga fjetorja, se qe i bindur se tani gjithçka ecte mbarë…

Dhe përsëri kthehemi te albumi me fotografi. E shikojmë nga faqja e parë në të fundit. Ndizen prapë bisedat, shakatë, kujtimet e mbresat, deri sa kalojmë në një kapitull të ri, te letrat tona. Ato qenë shumë, me dhjetëra, që i kishin ardhur nga të katër anët e Shqipërisë, kudo ku mësonin, jetonin e punonin ish - konviktorët e Shtëpisë së Fëmijës. Po koha kalonte si me magji dhe ne u njohëm vetëm me disa prej tyre. Nuk qe e çuditshme për ne që shumica e letrave i drejtohej drejtor Lames me fjalët domethënëse : “I dashur baba”.

U ngritëm të iknim, edhe pse donim të qëndronim sa më gjatë, se të gjithë mendonim se kishim edhe shumë gjëra për të thënë. Dhe përsëri emocione, kësaj here emocionet e ndarjes.

Largohemi me mbresa të pashlyera nga prindi dhe edukatori ynë i dashur, duke e lënë ashtu në shtrat, por me një buzëqeshje lumturie në buzët që i dridheshin , buzëqeshje që na ka mbetur në mendje e në sy vite e vite me radhë.

Ndoshta ne u ndamë, por ende na duket se jemi pranë tij, në kujtimet, në fotografitë, në letrat tona. Dhe këto emocione vazhduan edhe kur ne ikëm nga Saranda, sepse Drejtori na shkruante letra, me atë shkrimin e tij të bukur e të ngjeshur, na dërgonte fotografitë e fëmijërisë, që ne nuk i kishim, na pyeste për jetën e punën, për shëndetin, për gjithçka…

…Tashmë që shkruaj këto radhë, jam në dijeni që ai gëzon shëndet të plotë dhe jeton familjarisht në Tiranë. Dëshirojmë që me të të takohemi përsëri. Shpresojmë, shpresojmë shumë...

Vangjel Guxo, ish-nxënës në Shtëpinë e Fëmijës

E shkruar në Laç, viti 1974

Nga shtypi

Mësues e drejtor i shquar

Mësuesi veteran Lame Xhama lindi më 1905 në fshatin Fterrë të rrethit të Sarandës në një familje të varfër fshatare. Fëmijërinë e kaloi në vuajtje e mjerim.

Mori pjesë me armë në dorë në Luftën e Vlorës, më 1920, në moshën 15-vjeçare. Me vështirësi të mëdha e me përkrahjen e disa patriotëve, dërgohet në Normalen e Elbasanit. Këtu, më 1924, merr pjesë në Revolucionin e Qershorit. Mbas mbarimit të Normales emërohet mësues në Përmet, ku punoi dy vjet dhe më 1930 transferohet në Sarandë, mësues në shkollën fillore. I mbrujtur me ndjenja patriotike e luftarake, punoi pa u lodhur dhe me ndërgjegje të lartë për edukimin e brezit të ri me ndjenjat e atdhedashurisë... Më 1940 pushohet nga puna si mësues antifashist.

Në këtë kohë përqafon idetë e Partisë dhe merr pjesë gjallërisht në Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare, si anëtar i këshillit të fshatit që me krijimin e tij dhe me armë në dorë në çetat territoriale. Ka dhënë një ndihmë të veçantë në çeljen e shkollave në vendet e çliruara të rrethit të Sarandës.

Pas Çlirimit fillon përsëri punën si mësues në Sarandë, duke qenë njëkohësisht anëtar i këshillit nacionalçlirimtar të qytetit dhe përgjegjës i arsimit. Është shquar si mësues dhe si drejtues shkolle dhe ka dhënë një kontribut të çmuar në edukimin e brezit të ri. Për meritat në Luftë dhe në punë është dekoruar nga Presidiumi i Kuvendit Popullor të RPSSH me Medaljen e Kujtimit, të Çlirimit, të Trimërisë dhe më 1956, me titullin «Mësues i merituar».

Në prag të festave të 28 dhe 29 Nëntorit Lame Xhama u vlerësua me titullin e lartë “Mësues i Popullit”.

(Gazeta “Mësuesi” 3 dhjetor 1980)

Ai bëri shumë për lirinë dhe arsimin

Për një njeri me veprimtari të gjerë është e lehtë të shkruash një artikull për gazetën, sepse ke në duar material të bollshëm. Por është dhe vështirë, se nuk di ç'të zgjedhësh nga ai material, me të cilin mund të shkruash një libër të tërë. Kjo më ndodhi edhe mua kur nisa këtë shkrim për Mësuesin e Popullit Lame Xhama. Për të flasin shumë: dokumente, ish-shokë e miq, ish-nxënës. Dhe të gjithë me të njëjtin respekt.

Qysh më 1920, në moshë fare të njomë, ai zbriti në Vlorë dhe punoi si hyzmeqar në një kafene për të nxjerrë bukën e gojës. Siç dihet, populli u ngrit në këmbë kundër pushtimit italian. Edhe Lame Xhama mori pjesë në këtë luftë, përkrah bashkëfshatarëve të tij dhe për këtë arsye ai u internua në ishullin e Sazanit, ku provoi vuajtje çnjerëzore.

Më vonë, me ndihmën e Halim Xhelo Tërbaçit me shokë, (të cilët panë te djaloshi Lame Xhama etjen për dituri, atdhetarizëm dhe trimëri), ai shkoi si bursist në Normalen e Elbasanit. Ngaqë as shkollën fillore nuk e kishte të plotë, në fillim pati vështirësi, por me ndihmën e shokëve dhe, veçanërisht, të drejtorit të Normales Aleksandër Xhuvani, ai shumë shpejt u radhit me më të përparuarit. Ja çfarë shkruan në kujtimet e tij Lamja: "Nuk e harroj kurrë drejtorin e Normales, Aleksandër Xhuvanin. Shokët i kishin folur për gjendjen time dhe ai më mbante afër e më këshillonte të mos u ndahesha mësimeve..."

Ndërkohë, gjatë Revolucionit të Qershorit të vitit 1924, duke qenë anëtar i Shoqërisë "Bashkimi", ashtu si edhe shumë normalistë të tjerë , Lame Xhama merr pjesë aktive në veprimtaritë patriotike të Shoqërisë dhe, më pastaj, mori armët në mbrojtje të Qeverisë së Nolit.

Në vitin 1928 mbaroi Normalen dhe u emërua mësues në Përmet e pastaj në Sarandë, ku punoi thuajse tërë jetën e tij.

Lame Xhama është shquar kudo, jo vetëm si mësues shembullor, i dashur e i thjeshtë, si didakt shumë i aftë, si drejtues korrekt e i zoti, i cili drejtoi për vite me radhë shkolla të ndryshme, si në Sarandë, Delvinë, Gjirokastër, Kuç e Konispol, por spikati edhe si një atdhetar i zjarrtë, që interesat e atdheut i kishte në krye të përparësive... E priti me dëshpërim e indinjatë pushtimin fashist italian më 1939. Kjo qe dhe arsyeja që, me dekret të Luogo- tenencës, nr. 528, datë 31 tetor 1940, Lame Xhamën e largojnë nga arsimi, si mësues antifashist dhe mbetet pa punë.

Në vitin 1942 përqafon tërësisht Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare, duke qenë e duke mbetur gjithmonë një nacionalist i ndershëm e përparimtar. Ai u aktivizua në këshillin e fshatit, kreu detyra të ndryshme në territoret e çliruara, si ekonomat i depove partizane, si pjesëmarrës me armë në dorë në çetën territoriale, etj. Është për t'u theksuar se mori pjesë në Konferencën e Dytë Arsimore të Qarkut, në Lipë të Përmetit dhe dha një ndihmesë të çmuar për çeljen e shkollave në zonat e çliruara të Kurveleshit, të Rrëzomës, të Bregdetit, etj. Për këtë kontribut të vyer është nderuar me medaljet e Trimërisë, Kujtimit e Çlirimit.

Në vitet e pasçlirimit e deri sa doli në pension, Lame Xhama, me forca të shumëfishuara, nuk u nda nga shkolla e nga nxënësit, me një dashuri e respekt të admirueshëm për profesionin e tij të nderuar.

Për këto merita, për këtë përkushtim, qysh në vitin 1956 mori titullin "Mësues i merituar", ndërsa në vitin 1980 nderohet me titullin më të lartë: "Mësues i Popullit".

Tani, në vitin e 100-vjetorit të lindjes, Lame Xhama kujtohet me respekt e dashuri nga ish-nxënësit e ish-kolegët, si dhe nga të gjithë ata që e kanë njohur.

Njerëz me vlera të tilla nuk harrohen kurrë. Ata mbeten në memorien e kombit.

Skënder Hasko

Shkrimtar

Gazeta “Labëria” datë 30 janar 2005

Fragment nga kujtimet: “Buka e kripur”

“ Mësuesi ynë i dashur, që duke u larguar nga teksti i historisë, na fliste për Luftën e Vlorës, rekomandonte “Botën e Re”, i shikonte me dhimbje fshatarët e uritur.

“Ja, këtu ka qëndruar Naimi” - na thoshte ai duke lëmuar muret e doganës buzë skelës...

“...Por gëzimin e vërtetë në sytë e mësuesit të dashur ne, ish-nxënësit e tij, e pamë në shtator të vitit 1943, kur në Sarandë, që dikur qe “çiflig i lartmadhërisë”... hynë triumfatorë qindra partizanë. Kur pa yllin e kuq në ballin e ish-nxënësve të tij, mësuesi patriot i përqafoi të gjithë me radhë dhe më kot u mundua të fshinte lotët që donin të tradhtonin burrërinë e tij.

Qamil Buxheli

Shkrimtar

(Botuar në gazetën “Fitorja”, tetor 1982)

Xha Lamen do ta kemi në breza

Atë ditë dhjetori, pesë vjet më parë, më pikoi në zemër lajmi i hidhur nga zëri i dridhur i Bardhylit: Babai,... na la!

Xha Lamia ndërroi jetë. Por ai na la fizikisht, se shpirtërisht e kemi. E kemi dhe sot pas pesë vjetësh e do ta kemi në breza. Madje shembullin dhe veprën e tij, punën e nderuar si Mësues do ta ketë jo vetëm Fterra, por edhe Saranda e Shqipëria. Sa nder i ka bërë ky mësues Fterrës ! Nderin e saj e ka shtrirë jo vetëm në të sotmen, por edhe në të ardhmen, jo vetëm në fshatin tonë, por edhe në tërë vendin. Do të shkojnë vite e shekuj dhe “Mësuesi i Popullit” Lame Xhama do të kujtohet si figurë e mësuesisë për Shqipërinë. Ja e tillë është jeta : të mirët, të diturit, trimat, mësuesit madhorë, lënë kudo emër të mirë. Emër të mirë na ka lënë xha Lamia ynë ne fteriotëve. Faleminderit Xha Lames ! Fterra e bijtë e saj i janë mirënjohës!

Emrin e Xha Lames si “Mësues i Popullit” e njeh tërë mësuesia shqiptare. E bëri të njohur puna e tij. Në profesionin e bukur të mësuesisë, Xha Lamia e ngriti lart dhe nivelin e dijes, dhe shkallën e nderit. Nga mësues i thjeshtë, nga edukator i fëmijëve, i atyre që i bëri të nxënë dije e kulturë, u ngjit në nivelin e lartë të “Mësuesit të Popullit”. Të tillë ne si Fteriotë kemi vetëm Xha Lamen e Xhevdet Kofinën. Rrethi i Sarandës e Delvinës së bashku kanë dhe Xhelal Berberin e Fejzo Mehmetin...

Edhe në gjithë Shqipërinë Mësues të Popullit nuk ka shumë, ata numërohen. “Mësuesi i Popullit” është vlerë. Është vlerë edhe për Shqipërinë.

Po për Fterrën tonë Xha Lamia është më shumë. E jo vetëm si mësues, por edhe si simbol i patriotizmit, fisnikërisë, simbol i urtësisë, simbol i edukatës në familje e në shoqëri, si njeri me të gjitha vlerat njerëzore. Vlerë dhe nder i ka dhënë Xha Lames edhe gruaja e tij, Nënë Lutja jonë. Nuk thotë kot populli : burri pasqyrë e gruas. Po Xha Lamia ishte pasqyrë edhe për tërë brezat e nxënësve që mësoi dhe edukoi për 40 vjet.

Guro Zeneli

“Fterra jonë” nr.5 – dhjetor 1997

Nga dokumentari i TVSH i vitit 2000

Qamil Buxheli (Shkrimtar, ish – nxënës në Konviktin “Çamëria”):

Kujtimet e fëmijërisë të sjellin shumë gjëra në mend. Një nga këto kujtime të bukura për mua lidhet me mësuesin tim Lame Xhama. Zoti Lame ishte një patriot i flaktë. Tashti është vështirë të interpretosh qëndrimet e tij në atë kohë të largët, por episode të ndryshme tregojnë se atëherë, përveç mësimit, ai edukonte një brez të madh, një brez patriotësh, një brez që do t’i kushtohej lirisë, do t’i kushtohej vendit. Një shembull: Dita e shkollës fillonte me ngritjen e flamurit dhe me këndimin e himnit kombëtar, pastaj hynim në klasë në rregull.

Çdo të shtunë jepnim koncerte. Zoti Lame recitonte vet poezi në këto koncerte, poezi të Naimit, të Çajupit dhe rilindësve të tjerë. Ai kujdesej veçanërisht që të na mësonte edhe neve këngë patriotike.

Thoma Papagjika (Ish - Kryetar i Këshillit Rrethit të Sarandës dhe ish - nxënës):

Për zotin Lame kam kujtime jo vetëm unë, por gjithë rrethi i njerëzve të mi të familjes, motra e vëllezër, që kanë qenë në atë shkollë dhe kanë pas mësues, Mësuesin e Popullit Lame Xhama. Edhe gjithë sarandjotët e vjetër e kujtojnë me respekt, me konsideratë dhe mirënjohje gjithë punën që ka bërë në Sarandë.

Ai ka qenë mësues i mirë, i përgatitur, patriot, i dashur me nxënësit, por edhe i rreptë në orën e mësimit.

E kujtoj edhe si mik të babait. Babai im ka pas mjaft miqësi me të. Babai im, bashkë me mësues Lamen dhe Mësuesin e Popullit nga Delvina Xhelal Berberi kanë marrë pjesë si aktorë në dramën “Besa” të Sami Frashrit dhe e kanë dhënë këtë dramë me sukses në Konviktin “Çamëria” dhe në vende të tjera.

Në rrethin tonë figurat e mësuesve kanë qenë dhe do të jenë të nderuara, sidomos njerëz dhe figura të tilla si ajo e Lame Xhamës.

Burbuqe Dhrami (Ish – drejtoreshë e shkollës 8 -vjeçare në Fterrë)

Me mësues Lamen kemi pas lidhje të ngushta. Ai, si patriot dhe arsimdashës i këtij vendi, është kujdesur vazhdimisht për ne. Na ka dërguar vazhdimisht letra me këshilla. Pyeste për shkollën dhe rezultatet e saj, për mbarëvajtjen në mësime, na nxiste që në gjurmët e brezave të mëparshëm të ecnim edhe ne.

Në çdo semestër i dërgonim rezultatet e shkollës dhe ai kënaqej shumë për to, sepse ne kemi pas gjithmonë rezultate të mira. Shkoni në gjurmët e të parëve , na thoshte, ashtu vazhdoni siç e keni nisur, se nderoni veten dhe Fterrën.

Besim Elezi (Mjek, bashkëfshatar, ish-nxënës në Gjirokastër)

Të flasësh për xha Lamen të kthjellohen kujtimet e fëmijërisë së largët, të cilat i jetonim në ato kushte të vështira. Ai për ne ishte një prind dhe të gjithë e respektonim. Ishte mësues i nderuar.

Më kujtohen bisedat e shumta që bënte me babanë në vizitat e ndërsjella familjare, ku fliste me preokupim për hallet e fteriotëve dhe të gjithë vendit. Njëkohësisht, kam ndër mend edhe humorin e tij te mprehtë. Gjithmonë më kujtohet i qeshur, flokëbardhë, shumë fisnik.

Në Gjirokastër e kishim mësues gjuhe dhe kujdestar konvikti. Atëherë e kemi ndjerë me të vërtet më shumë kujdesin e tij prindëror, jo vetëm ne që ishim bashkëfshatarë me të, por të gjithë e respektonin dhe e donin, sepse emetonte humanizëm, dashuri, dëshirë për kulturën dhe gjuhën e bukur shqipe.

Gjithmonë do të mbetet një person i nderuar, i respektuar për t’u pasur shembull nga brezat e ardhshëm.

Nazmi Demi ( Ish-nxënës në Sarandë)

Zoti Lame ka qenë shumë fisnik, ka qenë mësues i komunikueshëm, modest. Edhe kur na kritikonte, ishte i kujdesshëm, bile ngandonjëherë kritikat na i thoshte edhe me bejte. Dorën nuk e ka përdorë asnjëherë, por gjithmonë me kujdes e këshilla.

Unë nuk gjej dot fjalë më të ngrohtë që të shpreh respektin për këtë Mësues të Popullit, këtë burrë të nderuar. Shpresoj që kështu si ngrihen vlerat e këtij mësuesi, do t’u ngrihen vlerat edhe të tjerëve, sepse kështu ngrihet edhe vlera e kombit.

Pullumbe Zhupa (Bashkëfshatare)

Lame Xhama ishte burrë me hesap.