Fterioti Lame Xhama – Mësues i Popullit

( Lame Xhama, përmes një libri, në 104-vjetorin e lindjes )

Nga: Kozma Gjini

            Duke lexuar librin “Lame Xhama-Mësues i Popullit”, botuar disa muaj më parë, këtë visar të munguar me vlera historike, arsimore e kulturore të trashëguar ndër breza, për trevën e Jugut dhe të gjithë vendit, të krijohet bindja se ai është shkruar me dashurinë e shpirtit. Si një amanet i penguar sa ishte gjallë, mësuesi Lame Xhama u ka lënë djemëve të tij, Bardhylit e Agronit, gjithë materialin bruto, i cili do të shërbente si lënda e parë për këtë botim, që sot e ka në duar lexuesi ynë.

Nga një vizitë që pata rastin t’i bëj në shtëpi, e ruaj edhe sot të freskët në mendje të ndjerin , Lame Xhama në moshën 80-vjeçare, me një kujtesë të freskët, duke daktilografuar përmbi “Olivet”, gjithçka kishte ruajtur sirtarëve të kujtesës e të sistemuar (pse jo dhe ruajtur nga erozioni e shkatërrimet apo…) nëpër dosje të shtëpisë (arkivin e tij), duke u thënë pasardhësve :”…këtu u kam lënë përmbi 500 faqe të daktilografuara për jetën e njerëzve, të nxënësve të mi, mësuesve, bashkëfshatarëve, të gjithë shokëve me të cilët kam punuar e sakrifikuar tërë jetën  nga një shkollë në tjetrën …”

     Në 104- vjetorin e lindjes së tij, ky libër përcjell një homazh miqësor  e nderim, për t’i shprehur atij mirënjohjen dhe mallin e zemrës së qindra e mijëra ish-nxënësve e kolegëve, bashkëfshatarëve, për ndihmesën e tij në forcimin e themeleve të shkollës , arsimit dhe edukimit të organizuar ndër breza. Nga fleta në fletë shpaloset një jetë e tërë, sheh të parakalojnë djemtë e vajzat e Fterrës, të Sarandës e të Delvinës, të Konispolit e të Gjirokastrës, të Kuçit e të Përmetit, të cilët dëshmojnë dhe mbështesin mësuesin e tyre, që e shkriu jetën për përhapjen e dritës së diturisë në trevat e tyre.

     I rritur me shumë mundime nga nëna e tij ( babai e la jetim, kur ishte dhjetë vjeç), fterioti i vogël, Lame Xhama, do të vuante mungesën e përkëdheljeve, këshillave e ngrohtësinë e babait, siç përjetoi urinë dhe ngarkesën me punë të rënda që në vogëli, për të mbajtur familjen.

    Libri është konceptuar sipas kronologjisë së ngjarjeve, jo thjesht mbi “heroin”, por për heroin e të rrethuar nga njerëzit dhe fëmijët ndër vite. Së bashku me mësuesin Lame Xhama, këtu bashkëveprojnë edhe mbi katërqind veta të tjerë, që  mund të quheshin “personazhet” e librit, të cilët nisin dhe mbyllin 215 faqet e tij. Duke ndërtuar portretin e mësuesit nëpërmjet fakteve dhe dokumenteve, dëshmive e kujtimeve të bashkëkohësve, shpaloset para lexuesve vërtetësia e jetës  dhe e njerëzve në dy kohë.

            Në kapitullin “Fterra, vendlindja ime”, njihemi me jetën e njerëzve në shtëpitë e gurta karakteristike të  mbira faqe gjelbërimit të butë kodrinor, ku gjallojnë pemët frutore, gurgullojnë krojet e pasuritë ujore të kristalta, me florën dhe faunën  e pasur, dëgjohen trokthet e gjësë së gjallë në kullotat e pasura, tringëllima e punimit të veglave nga duart e zanatçinjve … Lame Xhama është stërnip i ardhur nga një derë e thjeshtë, por e shquar për ndjenja patriotike, arsimdashëse e demokratike. Një pjesë e burrave të fshatit, midis tyre dhe të familjes Xhama, për shkak të gjendjes së pashpresë ekonomike, emigruan në Turqi dhe dolën avokatë, mjekë, inxhinierë, etj.

Edhe Lames iu krijua kjo mundësi, por ai zgjodhi  të shijonte aromën e misërnikes për të mbijetuar dhe ndihmuar në vendlindje. Vetëm një vit pas çeljes së shkollës së parë shqipe në Fterrë (1916), Lamja, për arsye të përkeqësimit të gjendjes ekonomike, herë zbathur e herë me opinga llastiku në këmbë, e la shkollën për të nxjerrë  “koromanen” në qytetin e Vlorës, ndonëse ishte vetëm 11 vjeçar. Kushtet e rrethanat e joshën të bëhej pjesë e ndihmesës patriotike në çetën vullnetare për çlirimin e Vlorës. Patrulla italiane e pikasi , e kapi dhe e internoi në ishullin e Sazanit. E keqja këtu gjeti një të mirë. “Në Sazan, thotë ai në kujtimet e tij, u njoha për herë të                                              

parë fare rastësisht me Jani Mingën, patriot  e  mësues i shquar, me të cilin më vonë do të lidhja miqësi”.

Kështu, idetë patriotike patën një ndikim jo të zakonshëm në formimin e djaloshit. Gjatë kohës që punonte si çirak në kafen e Osman Beqos, ai ra në sy të të rriturve dhe gjeti përkrahjen e Avni Rustemit dhe Halim Xhelos, të cilët e ndihmuan jetimin dhe e drejtuan për në shkollën Normale të Elbasanit.

     Aty ndjeu ngrohtësinë e drejtorit Aleksandër Xhuvani dhe të pedagogëve me emër si: Simon Shuteriqi, Ahmet Gashi, Ismail Haxhihyseni, Andon Deda, Veniamin Dashi etj. Dhe, kur mbaroi maturën nuk harron të shënojë emrat e gjithë shokëve,  mes të cilëve: Kol Koci, Fejzo Mehmeti, Aleks Dani, Kristo Vide, Harun Sefa, Ahmet Imami, Spiro Shuteriqi etj. Më 1928 mbaron me sukses shkollën dhe pas dy muajsh martohet me Lutfijen, nga fisi i nderuar i Mitajve. Po këtë vit fillon punën si mësues në Përmet.

     Gjurmë të pashlyera ka lënë  Lamja në Sarandë, si mësues dhe kujdestar në konviktin “Çamëria”. Pas rreth 9 vjetëve pune të ndershme e të suksesshme, kur vendi pushtohet nga Italia fashiste, ai bie në sy për qëndrimin e tij të prerë antifashist dhe e largojnë nga konvikti. Drejtori, Sadi Pejani, i bën një shkresë Ministrisë që ai të rikthehej në  punë, por kërkesa nuk u mor parasysh. Transferohet një vit në Konispol, nga ku, përfundimisht, hiqet nga arsimi si antifashist dhe kthehet në Fterrë, pranë familjes.

        Lamja ka qenë një atdhetar i flaktë dhe me ndikim të fortë demokratik te nxënësit e tij. Shumë prej tyre morën pjesë në Luftën Nacionalçlirimtare, disa ranë dëshmorë e disa të tjerë u bënë kuadro kryesore në pushtetin e ri, që lindi pas Çlirimit.         

      Në vitin 1940, sikurse e përmendëm, e pushojnë nga puna, por nuk mund të çrrënjosnin e shuanin shpirtin e tij patriotik e arsimdashës. Në këto kushte, (disa vite i papunë), Lamja iu bashkua Lëvizjes Nacionalçlirimtare. Kjo ishte, gjithashtu, një periudhë intensive, ku lufta i besoi detyra të thjeshta, por të rëndësishme, të cilat këshilltari i fshatit dhe pjesëmarrës në çetën territoriale, ekonomisti i reparteve partizane , si një balancë farmacie, ndante në mënyrë të përkryer bazën materiale e ushqimore, kokërr më kokërr dhe të dokumentuar (faksimilet e të cilave i kemi në libër me shkrimin e tij, tejet të bukur), që mbajnë vulën e kohës. Për këtë ndihmesë të vyer, është dekoruar me tri medalje lufte: të Kujtimit, Çlirimit dhe Trimërisë.

     Vështirësi të ndryshme e kanë shoqëruar mësues Lamen në karrierën e tij shumëvjeçare. Kur ishte mësues në Konispol, me intuitën e tij vizionare do të propozonte se kishte ardhur momenti që shkolla mashkullore dhe ajo femërore duheshin bashkuar. Largimi i vashave në formë proteste, (mbase edhe e kurdisur nga dora keqdashëse), nuk e zmbrapsi atë nga mendimi i tij i drejtë. Pas disa ditësh do t’i shkruante inspektorit të arsimit të Gjirokastrës, Thoma Papapano, se “…Unë nuk shikoj asnjë pengesë teknike për bashkimin e shkollave “. Për këtë veprim, gjeti edhe përkrahjen e n/prefektit Ahmet Demi.

Vështirësi e pengesa gjeti ai edhe për çeljen e shkollës fillore të Sarandës, menjëherë pas çlirimit. Me syrin e shumë viteve të shkuara, Lamja gjykon se ka vepruar  në një “fushë të minuar, ” plot rrezik. Ja si shkruan në kujtime: “…fillova të bëja presion  dhe kërkesa me shkrim në organet e qytetit dhe të rrethit; madje edhe më lart. Kur i lexoj tani ato shkresa origjinale, e kuptoj se jam treguar ca i ashpër, sepse në periudhën e pasluftës edhe  mund të ndëshkohesha për akuzat, që bëja kundër pushtetit të ri”.

Me dokumentet e ruajtura sistematikisht dhe heshtazi, Lame Xhama na shfaqet edhe si një arkivist i rrallë i pasqyrimit të dy epokave, materiale të cilat publikohen për herë të parë dhe marrin vlera me rëndësi muzeore. Fill pas çlirimit,  është ai mësues i nderuar që në Sarandë ka punuar me katër klasë dhe 130 nxënës, para e pasdite, duke harruar familjen e shtëpinë. Për disa muaj radhazi, programet i hartonte vetë, për çdo lëndë mësimore, për të vazhduar më pas me kurset kundër analfabetizmit dhe shkollën e mbrëmjes.

            Një kapitull interesant përbën  jeta dhe përpjekjet  e mësuesit për të  kryer misionin e rëndësishëm, me vlera mësimore dhe edukative, kur ishte caktuar në “Shtëpinë e fëmijës”. Vetë fëmijët kanë parë dhe ndjerë te Lamja mësuesin prind.  Kur ishte drejtor në Kuç, ai i nxiste djemtë e Fterrës që të mos përkuleshin përpara vështirësive, paçka se do të bënin orë të tëra rrugë për të ardhur e kthyer nga shkolla.

Detyra si drejtor shkolle në Sarandë, Delvinë, Kuç e Konispol dhe inspektor i arsimit për Qarkun e Gjirokastrës, përbëjnë një faqe tjetër të ndritur të tij, ku dalin në pah aftësitë e tij për problemet e shumta të arsimit. Drejtonte me takt, pa të bërtitura, pa fyerje, por me aftësi e korrektësi, duke mobilizuar vartësit në punë dhe ata shpreheshin me respekt për mënyrën e komunikimit të tij.

     Në të gjithë punën gati 40 vjeçare, Lame Xhama la gjurmët e një mësuesi e drejtuesi me aftësi profesionale, studiuesi  e  arkivisti të palodhur, metodist e njeri  i përkushtuar në detyrën fisnike të arsimtarit. Prandaj mori, fillimisht, titullin “Mësues i merituar” dhe më vonë “Mësues i Popullit”.

Djemtë e tij, Bardhyli e Agroni, nuk e personalizojnë jetën e babait të tyre, por me vërtetësi i japin lexuesit fakte e dokumente, që ai ka trashëguar në dorëshkrimet e shumta të lëna pas. Mësues Lamja ishte njeri i thjeshtë, që u jep vlera edhe të tjerëve. Në kujtimet e kapitullit, për një vit që punoi në Gjirokastër, midis të tjerash, shkruante me modesti:

“Unë mësova shumë nga kolegët e mi arsimtarë që ishin intelektualë të shquar nga të katër anët e Shqipërisë , mësova shumë nga ata djem konviktorë, nga shpirti i tyre, nga përkushtimi e përballja për të kapërcyer  vështirësitë e kohës , nga vullneti për të mësuar ..”

           Një vend të merituar zë në faqet e këtij libri figura e bashkëshortes, gruas dhe  nënës fteriote, e cila ka qenë një punëtore e pafjalë, shtëpiake nikoqire, edukatore e fëmijëve, me shpirt të madh dhe bashkëshoqëruese  e mendimit për progres. Si një nga shtyllat e arsimit,  Lamja mbajti mbi supe detyra e përgjegjësi që i sollën shqetësime personale e familjare, por me besim dhe shpresë tek e ardhmja, për të cilën besonte se do të vinte vetëm përmes punës e dijes, vështirësive e sakrificave. Në këto misione nderi, ai pati gjithnjë dhe mbështetjen e së shoqes.

     Nuk mund të lemë pa përmendur mendimet e personaliteteve dhe të intelektualëve, mësuesve, shkrimtarëve, bashkëfshatarëve, ish-nxënësve etj., të cilët me kujtimet e tyre e plotësojnë kuadrin e librit dhe personalitetin e mësuesit Lame Xhama. Ata shkruajnë për  mësuesin e tyre të paharruar, sikur ta kishin babanë e tyre, duke kujtuar se:”…Ishte një mësues korrekt, vishej bukur, gjithmonë më kostum e kravatë, gjithmonë i pastër, me flokët e bardhë e të shkurtër, me këpucë të lustruara dhe gjithmonë me fjalën e ëmbël në gojë dhe buzën e qeshur”.

Ai mbeti kështu gjithmonë një nga ikonat e progresit të diturisë. Libri për “Mësuesin e Popullit” Lame Xhama sjell mesazhe të vyera për mësuesit e sotëm dhe për të ardhmen. Me kujtimet e vlerësimet e tyre,  “Mësuesit e Popullit” Fejzi Mehmeti e Xhelal Berberi, Akademiku Besim Elezi, Dilaver Shkurti, Lekë Xhama, Rexho Kurupi, Dashamir Toska, Vangjel Guxo, mësuesit dhe nxënësit e Fterrës, shkrimtarët Qamil Buxheli, Skënder Hasko, Guro Zeneli etj., si dhe shkrimet e shumta në gazeta, intervistat, në radio e televizion, si dhe përfshirja në disa enciklopedi krahinore,  i japin këtij libri frymëmarrje më të gjerë, e nxjerrin  më mirë në dritë figurën e tij të nderuar, me vlera mbarëkombëtare.

            Mjaft aktive është jeta e mësuesit Lame Xhama edhe pas daljes në pension  e vendosjes në Tiranë. Ai do të ishte i ftuar për biseda me nxënësit e shkollave dhe mësuesit, me raste festash . TV shqiptar i ka kushtuar “Mësuesit të Popullit” Lame Xhama edhe një dokumentar televiziv .

     Në  moshën 80-vjeçare, sikur ta dinte që shënimet e tij nuk do të humbnin,  ai u la  një porosi mësuesve të rinj: ”…Durimi, përgatitja, shtimi dhe forcimi i njohurive, dhënia me cilësi e mësimit në klasë, rregulli dhe drejtësia, studimi i vijueshëm, dashuria për punën e  nxënësit  dhe ndihma ndaj tyre, respektimi i orarit në shkollë e në klasë, paraqitja me dinjitet e mësuesit, veshja e sjellja e kulturuar, bashkëpunimi i ngushtë me prindërit e nxënësve etj., janë detyra kryesore të mësuesit”.

I zhytur thellë, me gjithë shpirt, në profesionin e mësuesit, Lame Xhama edhe në çastet, kur do të largohej nga kjo jetë, do të linte një amanet prindëror  :

         ”…O njerëz të mirë: Jetojeni jetën me punë dhe dinjitet, deri në orët e fundit të saj!”

Shënim: Botuar në gazetën “Mësuesi”, date 23 dhjetor, 2009