Një jetë  që gjallon në dashurinë  për lirinë dhe arsimin

Nga SEJDO HARKA

Si  një skulpturë e gjallë, e gdhendur me daltën e kohërave të vështira,ka mbetur në kujtesën time,portreti I Mësuesit të Popullit Lame Xhama. Ishte fundi I vitit 1980,kur një ftesë e djalit të tij të madh,Bardhylit,I cili ,atëherë ishte sekretar I kolegjiumit të gazetës “Mësuesi”,me të cilin kisha kohë që bashkëpunoja,më  krijoi mundësinë të njihesha nga afër në shtëpinë e tij. Sapo hyra tek dera sytë më  ngrinë tek vështrimi   depërtues dhe trupi I tij I hijshëm ,edhe pse vitet kishin derdhur mbi  flokët e tij dëborën e përjetshme. Qëndronte përmbys mbi një makinë shkrimi,me të cilën zbardhte çdo ditë kujtimet e tij.-Mikun e kemi nga Përmeti-I tha Bardhyli. Pa mbaruar mirë fjalën,ai ngrihet në këmbë dhe duke më përqafuar fort,kuptova se ai përvëlohej nga emocione dhe kujtime të rralla.-Më duket sikur më ke sjellë me vete Përmetin dhe gjithë njerëzit e tij të mirë –më tha Lame Xhama.-Kujtime nga Përmeti po shkruaj-vazhdoi ai-dhe më zgjati një letër të sapo zbardhur ,ku shkruhej:Ishte mesi I shtatorit të vitit 1928.    

Për të filluar punën si mësues në Përmet , nga Fterra u nisa me mushkë ,nëpër rrugë malore, derisa arrita në Tepelenë. Prej këtej gjeta një makinë, që përmes Luginës së Këlcyrës, buzë Vjosës ,më çoi në  Përmet .Edhe pse në atë kohë , ky qytet I ngjante një fshati të madh , më pëlqeu  shumë ,por më shumë më pëlqyen njerëzit e mrekullueshëm e arsimdashës, me tradita kulturore e liridashëse të papërsëritshme. Përshtypje të  veçantë më bëri një shkëmb i madh, i vetmuar në anë të qytetit, që si i mbirë nga toka , i jepte atij një karakteristikë të veçantë. Këto  copëza kujtimesh të bukura I lexoj sot në librin “Lame Xhama, Mësues I Popullit”, botuar këto ditë në shenjë homazhi dhe kujtimi nga dy djemtë e tij Bardhyl dhe Agron Xhama.

Të rrokësh dimensionet e këtij njeriu është sa e lehtë,aq dhe e vështirë. E lehtë se ka shumë gjëra për të thënë dhe e vështirë ,sepse në kalendarin e jetës së tij,gjallon dimensioni I një jete të mbushur me veprimtari të dendur atdhetare dhe arsimore,sa që e ke të vështirë të përzgjedhësh më të mirat. Libri I kalon përmasat e një monografie të zakonshme. Ai është një enciklopedi,ku gjallon jo vetëm  jeta e një Mësuesi të Popullit si Lame Xhama,qe tërë jetën e shkriu për lirinë dhe shkollën shqipe, por dhe historia e gjallë e Fterrës dhe Sarandës që janë shquar për tradita arsimdashëse dhe liridashëse. Në libër gjen kujtime ,dokumente, fotografi ,diagrame e deduksione me vlera që hedhin dritë edhe për historikun e arsimit shqiptar. Mësuesi i Popullit Lame Xhama, edhe pse  në  kujtimet e tij nuk flet për veten, lexuesi zbulon portretin e tij sa të thjeshtë, aq edhe të rrallë, që e vendos në altarin e 100 mësuesve më të mirë të vendit

Për t’u njohur me këtë figurë,  po ndalemi tek disa nga momentet kryesore të  jetës së tij. Lame Xhama lindi në fshatin Fterrë të Sarandës,në një familje të varfër. Në moshën 15 –vjeçare mori pjesë me armë në dorë në Luftën e Vlorës . Me ndihmën e disa patriotëve si Halim Xhelo, dërgohet në Normalen e Elbasanit,të cilën e mbaroi me rezultate të larta. Këtu ,më 1924 merr pjesë në Revolucionin e Qershorit. Mbas mbarimit të Normales emërohet mësues në Përmet dhe më 1930 transferohet në Sarandë. Ndërsa në vitin 1940 pushohet nga puna si mësues antifashist. Merr pjesë në Luftën Nacionalçlirimtare, si anëtar i këshillit të fshatit e me armë në dorë në çetat territoriale. Ka dhënë një ndihmesë të veçantë për çeljen e shkollave në Sarandë. Pas çlirimit filloi punoi si mësues në Sarandë, njëkohësisht anëtar i këshillit dhe përgjegjës i arsimit në rreth. Është shquar si mësuese e drejtues shkolle dhe ka dhënë një kontribut të çmuar për zhvillimin e arsimit dhe forcimin cilësor të tij. Për merita të veçanta në luftë dhe në punë , është dekoruar me medaljet e Trimërisë, të Lirisë dhe të Çlirimit. Në vitin 1956 mori titullin”Mësues i Merituar,” ndërsa në vitin 1980 u nderua me titullin e lartë” Mësues i Popullit”. Për ta konceptuar sa më qartë portretin e Lame Xhamës, le të njihemi me disa nga kujtimet e tij, në të cilat gjallon, jo vetëm jeta e një njeriu, por historia e gjallë e një kombi që ka guxuar të ringrihet, edhe kur mbi trupin e tij ka rënduar  çizmja e pushtuesit të huaj dhe e diktatorëve të vendit. Dita e parë e shkollës së sapoçelur në Fterrë më tetor  të vitit1916, ka lënë mbresa të veçanta tek ky djalosh, që nesër do të bëhej protagonist i arsimit në ato anë. Në sulmin për çlirimin e Vlorës  ai u caktua të mblidhte informacion për vend ndodhjen e pozicioneve Italiane, ku u kap dhe u internua në Sazan. Atje u njoh me Jani Mingën , një patriot dhe mësues i shquar. Për Lame Xhamën figura e mësuesit është një perëndi e vërtetë. Me këto dimensione e kujton ai mësuesin dhe drejtorin e Normales  së Elbasanit ,Aleksandër Xhuvani.-Prej tij ,-tregon ai,-mora prushin e pasionit për dije, vrullin e punës ,përkushtimin dhe intuitën e artit të drejtimit të shkollës. Por mbi gjithçka dashurinë e pakufishme për Atdheun dhe gjuhën shqipe .Saranda për Lame Xhamën është, jo vetëm vendlindja,por dhe vendi,ku punoi një jetë të tërë, që nga viti 1931 e deri sa doli në pension. Atje e gjejmë mësues të ciklit të ulët, zv- drejtor konvikti , përgjegjës arsimi etj.- Pa ndihmën e sarandjotëve, nxënësve dhe mësuesve ,me të cilët punova gjithë jetën- shkruan ai në kujtimet e tij -nuk do të kisha mundur të nderohesha me titujt më të lartë . Mbresa të veçanta  ruan Lame Xhama për ditën e pushtimit fashist. – Kam qenë në Sarandë atë ditë ,që quhet e premtja e zezë- tregon ai. Italianët donin të mbillnin panik, duke dërguar që nga anijet, gjylet që fluturonin deri në malet e Delvinës dhe të Muzinës. Por zhurma e tyre nuk i trembi djemtë guximtarë . Një çetë sarandjote, pjesëtar i së cilës u bë dhe Lamja, i priti me plumba. Kjo bëri që ai të flakej nga puna si antifashist .Në këto kujtime ai i jep përgjigje pyetjes, se pse u lidh me Luftën. Prejardhja nga një shtresë e varfër, pjesëmarrja në Luftën e Vlorës dhe në Revolucionin e Qershorit, fryma patriotike që mori në Normalen e Elbasanit, përjetimi i pushtimit fashist si dhe shembulli i luftëtarëve si Hiqmet Dusha, të cilët krijuan dhe udhëhoqën çetën e Fterrës që prej fillimit të vitit 1942, janë disa nga arsyet , që jo vetëm e lidhën, por dhe do ta bënin protagonist të kësaj lëvizje për liri dhe arsim. Lame Xhama, duke qenë një nga anëtarët e parë të këshillit Nacionalçlirimtar të Fterrës , ka kryer herë detyrën e sekretarit,herë të ekonomatit. KJo i ka dhënë mundësi të lidhej ngushtë me heronj si Memo Meto, Jaho Gjoligu, Birçe Sinamati, Mustafa Matohiti etj. Ky këshill ka marrë shumë vendime të rëndësishme për çeljen e shkollës shqipe, për spastrimin e teksteve nga brendia e termat fashiste  e tj. Kujtime me vlerë ka lënë ai për Konferencën arsimore të Lipës në Përmet.- Më 25 gusht të  vitit 1944, u nisëm  në këmbë për në Përmet, duke kaluar grykave e maleve nëpër rrugë këmbësore. Me këmbë të ënjtura nga rruga arritëm në Lipë më 29 gusht. Ishin 140 delegatë nga i gjithë qarku i Gjirokastrës. Detyrat kryesore që shtroi për zgjidhje Konferenca qenë ; çelja e shkollave  në zonat e çliruara, sigurimi i kuadrit arsimor të përshtatshëm, lufta kundër analfabetizmit për të gjitha moshat, meremetimi i lokaleve , pajisja me bazë materiale , etj. Punë të vështira dilnin para tij, në kohën kur këshilli i parë i qytetit të Sarandës e ngarkoi me detyrën e përgjegjësit të arsimit . E filloi punën në kushte, kur tymi dhe hiri i luftës ishte i pranishëm kudo. Krahas vështirësive objektive  ai u ndesh edhe me moskokëçarjen e organeve të pushtetit të kohës.-E kuptoj –tregon Lame Xhama- që jam treguar i ashpër,kur kujtoj kritikat me të cilat u drejtohesha në atë kohë organeve përgjegjëse. Në një shkrim në gazetën e murit të kohës  theksoja:Vonesa e  çeljes së shkollës është krim për fëmijët , një turp i madh për qytetarët dhe një neglizhencë për kompetentët. ( fq .127). Me këmbënguljen e tij në vitin shkollor 1947-48 u çel shkolla e parë unike ( 7- vjeçare). Kudo që punoi Lame Xhama në Tepelenë,  Përmet,  Gjirokastër, Delvinë ,ku doli në pension, u karakterizua nga përkushtimi për punën , dashuria për njerëzit dhe këmbëngulja për kapërcimin e vështirësive.   

-Dalja në pension -,shkruan ai-, në fillim  më solli një trishtim. Unë ,që një jetë të tërë isha mësuar ta filloja dhe ta mbaroja  ditën e punës me zilen e shkollës,e pata të vështirë të rrija i qetë. Prandaj vendosi të bëhej pjesë e pandarë e  jetës së vrullshme. Të zhvillojë një veprimtari të dendur shoqërore. Nuk u nda për asnjë çast nga shkolla ,kolegët,nxënësit dhe gjithë njerëzit. Në vitin 1973 erdhi të bashkëjetojë me djalin e tij të madh, Bardhylin ,në Tiranë. Largimi nga vendlindja në një moshë të tillë nuk ishte e lehtë. Për të mbushur zbrazëtinë që i sillte mungesa e shokëve të moshës, filloi të sistemojë kujtimet.      -Mosha më është rënduar-tregon ai,-por ende më punojnë mendja dhe duart. Përditë ulem dhe shkruaj kujtimet e mia. Mirë thotë një fjalë e urtë: Më mirë puno kot, sesa të rrish kot. Këto kujtime Mësuesi i Popullit, Lame Xhama i mbyll me mesazhin: ”O njerëz të mirë, jetojeni  jetën me punë e dinjitet deri në orët e fundit të saj”!

Dimensionet e këtij njeriu i lartësojnë dhe letërkëmbimet e tij me ish-nxënësit , kolegët dhe me gjithë ata që e njohën dhe punuan me të.

Në këtë monografi , të konceptuar me kujtime dhe mbresa , flasin e shkruajnë në televizion, në shtyp e në simpoziume titullarë të lartë të arsimit ,Mësues të Popullit, shkrimtarë  e publicistë të njohur, inxhinierë,etj.  Ja ç’I shkruan Mësuesi i Popullit dhe shoku i  Normales Fejzo Mehmeti, me rastin e marrjes së titullit të lartë. ”Mësues i Popullit” :..Ti ja kushtove tërë jetën mësimit dhe edukimit të brezit të ri, për ti mësuar gjuhën dhe historinë e gjallë të popullit Shqiptar. Të papërsëritshme janë dhe letërkëmbimet e tij me nxënës të shtëpisë së fëmijës ”Çamëria”, ku ai punoi si drejtor i saj për disa vjet. Shprehja ”I dashur baba”,me të cilën ata fillojnë letrat e tyre ,tregojnë respektin e madh që ata ruanin për të,edhe kur ata kishin vite që ishin larguar.

            Bashkëfshatari dhe inxhinieri Dilaver Shkurti thotë se Lame Xhama bëri punë me vlerë për shoqërinë, prandaj do të mbetet burrë i shquar i Fterrës, Labërisë dhe i gjithë Shqipërisë. Për ata që e njohën nga afër ishte simbol i prindit edukatorit dhe njeriut më të mirë të këtyre anëve. Inxhinieri dhe ish -nxënësi i tij Rexhep Kurpi tregon se Lame Xhama në  detyrën e mësuesit dhe të drejtuesit ishte i rreptë, i prerë e autoritar, ndërsa në kohën e lirë shfaqej si prind e si shok i madh plot kulturë. Kurse ish -shefi i arsimit të rrethit të Sarandës, Dashamir Toska,thotë se për ne Lame Xhama mbetet një enciklopedi e gjallë. AI la vlera e gjurmë të pashlyeshme në historinë e arsimit shqiptar duke vënë një gur të çmuar në themelet e vetëdijes sonë kombëtare.

            Në një shkrim në gazetën” Labëria “shkrimtari Skënder Hasko thekson se Lame Xhama është shquar kudo jo vetëm si mësues dhe veprimtar i shquar,por dhe si krijues i poezive plot ndjenja,të cilat  dhe i recitonte ato bukur. Ai bëri shumë për lirinë dhe arsimin. Ndërsa në gazetën “Fterra  jonë”  publicisti i njohur Guro Zeneli  thekson se ne profesionin e bukur të mësuesisë xha Lamja e ngriti lartë nivelin e dijes dhe shkallën e nderit. Për Fterrën është jo vetëm si mësues i shquar,por dhe si simbol i patriotizmit, fisnikërisë  ,i edukatës familjare në shoqëri, si njeri me të gjitha vlerat njerëzore .Në vitin 2000 televizioni shqiptar përgatiti për të një dokumentar televiziv, ku ish nxënësi i tij dhe shkrimtari i njohur Qamil Buzheli kujton se përveç dijeve që përçonte , Lame Xhama ,do edukonte një brez të madh patriotik, që do ti kushtohej lirisë dhe vendit.

Monografia për Mësuesin e Popullit Lame Xhama mbyllet me mbresat e dy djemve të tij, shkrimtarit te njohur Bardhyl Xhama dhe ekonomistit Agron Xhama, të cilët në shenjë homazhi për të atin e tyre të nderuar botojnë këto kujtime me vlerë ,jo vetën për familjen ,po për gjithë shoqërinë. Ata i mbyllin këto shënime me fjalët: Babai si pasuri  të madhe me vlerë të jashtëzakonshme na la emrin e mirë e të nderuar të një mësuesi ,edukatori,prindi dhe atdhetari të shquar, që do t’ua përcjellim brezave. Ai  u  shua dalëngadalë, si kandili që i shteret vaji . E megjithatë ai  s’pushon  së gjalluari në dashurinë për lirinë dhe arsimin.