Pensionist

Dalja në pension më solli në fillim një farë trishtimi. Unë që kisha jetuar një jetë të tërë midis qindra e mijëra nxënësve dhe shokëve të mi arsimtarë, që e filloja dhe e mbaroja ditën e punës me zilen e shkollës, e pata të vështirë të rrija i qetë në shtëpinë time, në hallet e mia, të ngrysja vitet e pleqërisë si gjithë të tjerët.

Ishte mesi i viteve ’60 dhe asokohe banoja në Sarandë bashkë me gruan, Lutfijenë dhe djalin e madh Bardhylin, të martuar e me dy vajza e një djalë. Bashkëjetonim prej kohësh në një hyrje me dy dhoma e një kuzhinë.  Po fatmirësisht në atë kohë në Sarandë kisha edhe djalin tjetër, Agronin, që banonte me gruan e dy djemtë në një hyrje më vete. Kështu që ne pleqtë  ishim “si veshka në mes të dhjamit”, siç themi ne në Fterrë. Shoqërinë, gjithashtu, e kisha të gjerë, dhe jo vetëm me arsimtarët, por edhe me shumë banorë të qytetit.

Me kalimin e kohës fillova të mësohem me jetën si pensionist. Ngushëllim kryesor dhe gëzimi më i madh për mua e Lutfijenë qenë nipërit e mbesat. Ata na përtëritnin jetën, na mbushnin zbrazëtinë, na largonin pleqërinë. Nuset e djemve, Feraseti e Haxhireja, na zëvendësuan vajzën tonë, Samijenë, që fati e la që të vogël në Stamboll, që në vitin 1936. Djemtë po e po, ishin gjaku ynë dhe nënën e babanë i mbanin si të shenjtë. Në këtë mjedis, pra, shtoi dhe qytetin e bukur të Sarandës me kaltërsinë dhe aromën e detit, unë e ndjeva veten më të qetë. Dalëngadalë, po jo lehtë, filloi të  më kalojë dhimbja e ndarjes nga puna, nga shkolla , nga nxënësit e nga kolegët e mi të mirë.

Njeriu kur del në pension ka më shumë kohë të mendojë, të reflektojë, të kujtojë të kaluarën, si rrodhën vitet e jetës së tij, si rrodhën dekadat e punës, ç’gjurmë la në mirërritjen dhe edukimin e fëmijëve, në shërbim të shoqërisë e të Atdheut. Mendon ç’ka bërë mirë e ç’mund të bënte më mirë, kujton ditët e gëzuara e të hidhëruara. Shkurt, bën “inventarin” e jetës së vet, pa harruar asgjë në numrin rendor, por duke shënuar njëkohësisht në kolonën “vërejtje” edhe “çmimin” e zërit përkatës.

Një “inventar” të tillë e kam bërë edhe unë për jetën time. Jo menjëherë, jo në një muaj e në një vit, por në disa vite me radhë. Dhe arrita në përfundimin se “bilanci” i këtij inventari më doli i pranueshëm, se vlera e shumicës dërmuese të zërave qe pozitive, se “firot” qenë të pakta. E rëndësishme është që njeriu as duhet ta mbivlerësojë e as duhet ta nënvlerësojë veten.

Ndaj vendosa që jetën time, punën time gati dyzetvjeçare, ta hedh në letër, të shkruaj kujtime, mbresa, të vazhdoj të thur vjersha, të vërtetoj me fakte, me dokumente e fotografi ngjarjet e më shumë se gjysmë shekulli përmes pjesëmarrjes sime në to.

Dhe kështu bëra. Pak vite sa qëndrova në Sarandë, por sidomos kur erdha në Tiranë në vitin 1973  dhe u ribashkova  në bashkëjetesë me djalin e madh që ishte transferuar në Tiranë në Gazetën “Mësuesi”, një pjesë të mirë të kohës e shkova duke shkruar kujtime. Nxitje për këtë u bënë dhe letrat e shumta që më vinin nga shkollat e zonat ku kam punuar, që kërkonin kujtime, dokumente e fotografi për të ngritur muze e kënde muzeale në shkolla, apo në krahina.

Pas daljes në pension, gjatë kohës që banoja në Sarandë, vazhdova të aktivizohem edhe me probleme shoqërore. Kështu, punoja si ndihmës gjyqtar në Gjykatën e Rrethit, i zgjedhur nga populli i Sarandës disa herë, ku merrja pjesë në gjykimin e çështjeve civile, veçanërisht kur të pandehurit qenë të mitur e adoleshentë. Ndihmesa ime ishte e pranishme edhe në Komitetin e Veteranëve të rrethit, sidomos për evidentimin e pjesëmarrësve në luftërat për liri e pavarësi të dekadave të shkuara, për organizimin e festave në datat përkujtimore të Luftës Nacionalçlirimtare etj.

Gjithashtu, edhe kur dola në pension, nga shkollat, mësuesit e nxënësit nuk u ndava për asnjë çast. Bëja vizita në shkolla, më thërrisnin në takime mësuesit apo dhe nxënësit për biseda të ndryshme, merrja pjesë në veprimtaritë e tyre për data historike, apo në shfaqjet artistike, isha gjithmonë i pranishëm në festimet e 7 Marsit, ditës së Mësuesit, në përvjetorët e çeljes së shkollave etj.

Natyrisht, një pjesë të kohës së lirë, veçanërisht kur ishte kohë e mirë (dhe në Sarandë janë rreth 300 ditë me ndriçim diellor), dilja shëtitje anës së detit, në shëtitoren buzë lulishtes, duke e përshkuar atë disa herë nga busti i Hoxha Tahsinit e deri përtej turizmit, tek ish-thertorja e vjetër. Shokët nuk më mungonin, ishin të shumtë, por unë do të veçoja shokun tim të Normales, mikun e ngushtë Fejzo Mehmetin, me të cilin jo vetëm më hahej muhabeti, por kishim se ç’tregonim edhe për ngjarjet e të kaluarës së largët, edhe për punën si mësues në rrethet e Sarandës e të Delvinës. Shpesh takonim edhe pensionistë të tjerë e bëheshim grup, ndonjëherë futeshim edhe në kafe dhe ashtu, së bashku, kalonim minuta të këndshme.

Mbas çlirimit, sidomos pas viteve ‘60 në Sarandë erdhën edhe disa familje të tjera fterjote. Me ta kemi pasur marrëdhënie shumë të mira dhe vajtje e ardhje jo vetëm në raste gëzimesh e hidhërimesh, por edhe vizita të ndërsjellta të vazhdueshme. Kujtoj këtu familjen e Halil Matos, të Idriz Maçit, të Musa Maçit,  dhe më pas të Gëzim Dushës, të Haki Dautit e shumë të tjera.

Lidhje më të ngushta shoqërore kam pasur me Idriz Maçin, sepse, veç të tjerash, kemi qenë afër dhe me shtëpi. Ndaj, edhe pse ishte më i ri se unë në moshë, në shëtitjet buzë detit apo në kafe rrinim vazhdimisht bashkë. Ishte burrë i pjekur, familjar i mirë, i urtë dhe fjalëpakë. Me të mund të shkëmbeje çdo mendim, mund të qaje një hall, mund të rrije dhe orë të tëra pa u mërzitur. Nga zemra e tij, nga shpirti e fjala e tij buronte mirësi e dashuri. 

Në vitin 1973, siç theksova, u bëra banor i Tiranës. Pas disa vjetësh edhe djali i vogël u transferua në Ministrinë e Tregtisë dhe kështu u bëmë përsëri të gjithë bashkë. Kjo më gëzoi së tepërmi, më gjallëroi.

Koha e qëndrimit si pensionist në Tiranë, me gjithë atë,  për mua ka qenë disi më e vështirë. Vërtet që kisha përkujdesjet e djemve e të nuseve, të bashkëshortes që më qëndronte pranë, të nipërve e mbesave që më donin shumë, të stërnipërve e stërmbesave që më ngazëllenin, por më mungonte Saranda. Më mungonin gjithë ata miq e shokë me të cilët kaloja orët e lira, më mungonin qindra ish-nxënës me të cilët përshëndetesha çdo ditë, më mungonte aroma e detit. Shkurt, ndjeja një farë zbrazëtie dhe ndonjë herë më kapte mërzitja.

Por njeriu, edhe kur është në moshë të thyer, gjen forca e rrugë për të bërë diçka me vlerë për veten e shoqërinë. Unë asnjëherë në jetën time nuk e kam kaluar kohën kot, nuk jam marrë me lodra, me letra e domino, nuk i kam kaluar orët e lira kafeneve me biseda të pafund e me filxhanin e kafes apo gotën e rakisë përpara. E kam çmuar si të domosdoshme  që pjesën më të madhe të kohës së lirë ta përdorja për një punë të vlefshme, qoftë dhe argëtuese, ama që të sjell dobi, si leximi i librave, dëgjimi i radios apo shikimi i emisioneve televizive, shëtitjet në natyrë etj.

Kuptohet që vendin e parë e kanë zënë marrëdhëniet me familjen, kujdesi për fëmijët, edukimi e shkollimi i tyre dhe më vonë edhe për trashëgimtarët, pesë nipër e mbesa dhe nëntë pasardhës të tyre nga të dy djemtë.

*   *   *

Është fundi i viteve ’80 dhe pleqëria më është rënduar. Po ende më punojnë mendja e duart. Kujtimet e të kaluarës më vijnë varg. Përsëri e përsëri mendoj ç’kam bërë mirë e ç’duhet të bëja më mirë. Dhe nis e shkruaj sërish, herë me dorë e herë me makinën e shkrimit. Hedh në letër kujtime, i korrigjoj e i rishkruaj të përmirësuara ato që kam bërë më parë, u shkruaj letra ish-nxënësve e shokëve të mi arsimtarë, me të cilët jetova e punova në shoqëri e mirëkuptim. Fotografitë e shumta që kam në albume i shikoj e i rishikoj kushedi sa herë dhe më ngjallin kujtime. Shkurt, me diçka merrem çdo ditë. Mirë thotë një fjalë e urtë: Më mirë puno kot, se sa të rrish kot.  Puna, sado e vogël, ma lehtëson pleqërinë.

Shokët, ish-nxënësit e bashkëfshatarët që më vijnë shpesh për vizitë,  më duket se më ripërtërijnë fuqitë. Gjithashtu, edhe tani shfletoj ndonjë libër të ri, lexoj ndonjë artikull në gazetë, dëgjoj radion e shikoj  televizorin.

Në kushtet që jam unë, i rrethuar nga kujdesi i veçantë e dashuria familjare, edhe pleqëria mund të jetohet me më pak dhimbje, me më pak brenga të moshës.

Duke i mbyllur këto rreshta të fundit të kujtimeve të mia, nga zemra më burojnë fjalët:

O njerëz të mirë! Jetojeni jetën me punë dhe dinjitet deri në orët e fundit të saj!

Ish nxënësit i festojnë 7 Marsin e vitit 1961 mësuesit Lame Xhama.

Në foto: Piro Mosi, Qani Isai, Harrilla Roshi, Fejzo Sulo, Koçi Vasi, Esat Mamaca. Koço Kromidha, Eleni Duka, Tahir Zeneli, Katina Nika, Lame Xhama, Ana Harito, Sali Birjani, Izmini Mosi, Peço Vasi dhe Janaq Papagjika.